Φυματίωση

Συμπτώματα

Ποια είναι τα βασικά σημάδια που εμφανίζει ένας ασθενής με φυματίωση;

Κάποιοι ασθενείς μπορεί να είναι μολυσμένοι από το βακτήριο της φυματίωσης χωρίς να εμφανίζουν συμπτώματα, και η κατάσταση αυτή καλείται ως λανθάνων φυματίωση. Συνήθως, στη κατηγορία αυτή εμπίπτουν άτομα με ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας φαίνεται ότι περίπου το ένα τέταρτο του πλανήτη έχει λανθάνων φυματίωση. Ένα άτομο μπορεί να βρίσκεται στην κατάσταση αυτή για αρκετά χρόνια έως ότου να ενεργοποιηθεί η νόσος και να εμφανίσει τα συμπτώματα.

Στην ενεργή μορφή της νόσου το άτομο παρουσιάζει πλήθος συμπτωμάτων ιδιαίτερα στο αναπνευστικό σύστημα. Κλασικό σύμπτωμα αποτελεί ο επίμονος βήχας που μπορεί να διαρκεί περισσότερο από 3 εβδομάδες και συνδυάζεται με πόνο κατά τον βήχα ή και κατά την αναπνοή. Παράλληλα, είναι πιθανόν το άτομο να βγάζει αίμα ή φλέγματα κατά τον βήχα. Άλλα συμπτώματα είναι:

• Ανεξήγητη κούραση.
• Πυρετός.
• Νυχτερινή εφίδρωση.
• Μειωμένη όρεξη και ελάττωση σωματικού βάρους.

Συνήθως, το βακτήριο της φυματίωσης προσβάλλει τους πνεύμονες προκαλώντας τα παραπάνω συμπτώματα, είναι πιθανόν όμως να προσβάλλει και άλλα όργανα, όπως: οι νεφροί, ο μυελός των οστών, ο εγκέφαλος και η σπονδυλική στήλη. Σε αυτή την περίπτωση τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με το όργανο που προσβάλλεται. Για παράδειγμα, εάν έχουν μολυνθεί οι νεφροί, ο ασθενής παρουσιάζει αίμα στα ούρα. 

Αίτια

Από τι προκαλείται και πώς μεταδίδεται η φυματίωση;

Η φυματίωση οφείλεται σε λοίμωξη από το βακτήριο Mycobacterium tuberculosis, διάφορα στελέχη του οποίου έχουν αποκτήσει ανθεκτικότητα στις φαρμακευτικές αγωγές.  Το βακτήριο αυτό μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων του αέρα από το ένα άτομο στο άλλο. Συγκεκριμένα, ένα άτομο που νοσεί μπορεί να μεταδώσει το βακτήριο μέσω:

• Φταρνίσματος.
• Βήχα.
• Ομιλίας.

Παρ' όλα αυτά, άτομα με λανθάνων φυματίωση, που δεν εμφανίζουν δηλαδή συμπτώματα της νόσου, δεν μεταδίδουν το βακτήριο.

Ποια άτομα έχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν από φυματίωση;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότερο από 95% των θανάτων που σχετίζονται με τη φυματίωση καταγράφηκαν σε αναπτυσσόμενες χώρες, επομένως, κάτοικοι αυτών των περιοχών φαίνεται να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης. Επιπλέον, άνθρωποι που καπνίζουν, που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών ή  υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή φαρμάκων έχουν μακροπρόθεσμα μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν ενεργή φυματίωση.

Ομοίως, και άτομα με HIV ή άλλες νόσους που επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η φυματίωση αποτελεί το κύριο αίτιο θανάτου, ασθενών με HIV.  Άλλοι παράγοντες, που μπορούν να επιβαρύνουν το άτομο και σχετίζονται με την νόσο αυτή είναι:

• Ο διαβήτης.
• Η νεφρική νόσος τελικού σταδίου.
• Ο υποσιτισμός.
• Συγκεκριμένοι τύποι καρκίνου.

Ακόμα, συγκεκριμένες φαρμακευτικές αγωγές που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό αυξάνουν τον κίνδυνο να μολυνθεί κάποιος. Τέτοια αγωγές χορηγούνται για:

• Μεταμόσχευση οργάνων, προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος απόρριψης του μοσχεύματος.
• Ρευματοειδή αρθρίτιδα.
• Ψωρίαση.
• Ερυθηματώδη Λύκο.
• Νόσος του Crohn.

Επίσης, ταξίδια σε χώρες ή περιοχές που η νόσος βρίσκεται σε έξαρση στον πληθυσμό αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο να μολυνθεί κάποιος. Τέτοιες περιοχές είναι:

• Υποσαχάρια Αφρική.
• Ινδία.
• Μεξικό και άλλες χώρες της λατινικής Αμερικής.
• Κίνα και άλλες χώρες της Ασίας.
• Περιοχές της Ρωσίας και χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης,
• Νησιά της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Τέλος, σύμφωνα με την Μayo Clinic πολλοί άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα έχουν περιορισμένη πρόσβαση στα μέσα που απαιτούνται για την διάγνωση και θεραπεία της ασθένειας αυτής, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε κίνδυνο. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται, επίσης άτομα που ήταν ή είναι άστεγοι ή φυλακισμένοι, οι οποίοι εκτός των άλλων στερούνται και συνθήκες υγιεινής.

Διάγνωση

Πώς γίνεται η διάγνωση της φυματίωσης;

Για τη διάγνωση της φυματίωσης μπορούν να πραγματοποιηθούν διάφορα διαγνωστικά τεστ, όπως:

Δερματολογικά τεστ: αυτά διεξάγονται με ενδοδερμική τοπική έγχυση καθαρών πρωτεϊνών του μυκοβακτηρίου της φυματίωσης. Συγκεκριμένα, χορηγούνται περίπου 0,1ml πρωτεΐνης, κάτω από την πρώτη στρώση του δέρματος, και παρατηρείται η αντίδραση του ασθενούς μετά από 2 έως 3 ημέρες. Στο διάστημα αυτό, εάν το άτομο νοσεί θα πρέπει να αναπτύξει μια τοπική ανοσολογική αντίδραση κατά της πρωτεΐνης του βακτηρίου, η οποία θα προκαλέσει οίδημα στην περιοχή. Αυτό συμβαίνει γιατί το ανοσοποιητικό του έχει ξανασυναντήσει το μικρόβιο και επομένως το αναγνωρίζει και αντιδρά έντονα σε αυτό.

Η εξέταση αυτή μπορεί να δείξει αν κάποιος έχει μολυνθεί από το μυκοβακτήριο της φυματίωσης, αλλά όχι εάν η νόσος είναι ενεργή. Εάν το άτομο εμφανίσει πρήξιμο μεγαλύτερο από 5mm στο σημείο χορήγησης, τότε είναι πιθανόν να είναι θετικό στο μυκοβακτήριο. Εάν, το πρήξιμο είναι 5-15mm τότε θεωρείται δυνητικά θετικό το τεστ και εξαρτάται από τους παράγοντες κινδύνου, το ιατρικό ιστορικό αλλά και τη γενικότερη κατάσταση υγείας του ατόμου. Ενώ, εάν υπάρχει οίδημα μεγαλύτερο από 15mm η αντίδραση θεωρείται θετική ανεξάρτητα από την κατάσταση του εξεταζόμενου.  

Παρ' όλα αυτά, το συγκεκριμένο τεστ δεν θεωρείται ιδιαίτερα ακριβής, καθώς συχνά άτομα που φέρουν την νόσο δεν αντιδρούν σε αυτό, ενώ άτομο που δεν νοσούν είναι πιθανό να αντιδράσουν. Ακόμα, άτομα που έχουν εμβολιαστεί πρόσφατα για την φυματίωση μπορεί να αντιδράσουν σε αυτό το τεστ ανεξάρτητα από το αν νοσούν ή όχι. 

Εξετάσεις αίματος: Οι εξετάσεις αυτές μπορεί να ακολουθήσουν των δερματολογικών τεστ για επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων ή να προτιμηθούν αντί αυτών για συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών. Τα δύο τεστ αίματος που έχουν εγκριθεί στις ΗΠΑ είναι το Quantiferon και το T-Spot και το αποτέλεσμα τους μπορεί να είναι θετικό, αρνητικό ή απροσδιόριστο. Τέλος, όπως και τα δερματολογικά τεστ δεν μπορούν να προσδιορίσουν, εάν η νόσος είναι ενεργή ή όχι. 

Ακτινογραφία θώρακα: Συνήθως λαμβάνει χώρα μετά από ένα θετικό αιματολογικό ή δερματολογικό τεστ και δείχνει μικρά σημάδια στους πνεύμονες. Τα σημάδια αυτά είναι ένδειξη της μόλυνσης από φυματίωση και δείχνουν ότι ο οργανισμός προσπαθεί να απομονώσει τα βακτήρια. Σε περίπτωση που η ακτινογραφία βγει αρνητική, ενώ οι εξετάσεις αίματος έχουν βγει θετικές για το βακτήριο, είναι πιθανό το άτομο να πάσχει από λανθάνων φυματίωση ή να έχει γίνει κάποιο λάθος στις εξετάσεις. Στην περίπτωση αυτή απαιτούνται επιπλέον διαγνωστικά τεστ για να διευκρινιστεί τι από τα δύο ισχύει.

Εάν από την άλλη, η ακτινογραφία επιβεβαιώσει την ασθένεια θα πρέπει να χορηγηθεί κατάλληλο σχήμα θεραπείας που θα περιλαμβάνει την χορήγηση αντιβιοτικών για την αντιμετώπιση του βακτηρίου. Παράλληλα, και στην περίπτωση λανθάνων φυματίωσης χορηγείται θεραπεία για να αποφευχθεί η ενεργοποίηση των βακτηρίων, που θα έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να νοσήσει αλλά και να μεταδώσει τη νόσο στους γύρω του.

Άλλα τεστ: αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν αναλύσεις σάλιου ή βλέννας από το αναπνευστικό για την ανίχνευση του βακτηρίου. Σε περίπτωση που τα τεστ αυτά βγουν θετικά σημαίνει ότι ο ασθενής έχει ενεργή φυματίωση και υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να την μεταδώσει. Επομένως, το άτομο αυτό θα πρέπει να κυκλοφορεί με μάσκα για τις επόμενες ημέρες, έως ότου λάβει κατάλληλη θεραπεία και οι εξετάσεις του είναι αρνητικές για το βακτήριο. Τέλος, άλλες εξετάσεις που μπορεί να ζητηθούν, εάν τα αποτελέσματα κάποιων αναλύσεων δεν είναι σαφή, είναι: αξονική τομογραφία στο στήθος, βρογχοσκόπηση ή βιοψία του πνεύμονα. 

Θεραπεία

Πώς αντιμετωπίζεται θεραπευτικά η φυματίωση;

Οι περισσότερες βακτηριακές λοιμώξεις αντιμετωπίζονται πλήρως με χορήγηση αντιβιοτικών για 1 με 2 εβδομάδες, αλλά αυτό δεν ισχύει για το μυκοβακτήριο της φυματίωσης. Για την θεραπεία της συγκεκριμένης νόσου, απαιτείται η χορήγηση ενός συνδυασμού φαρμάκων για περίπου 6 με 9 μήνες και η ολοκλήρωση της θεραπείας είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική εξάλειψη του μικροβίου.

Σε περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, η λοίμωξη μπορεί να επανεμφανιστεί και πλέον είναι πολύ πιθανό το βακτήριο να έχει αποκτήσει ανθεκτικότητα στην προηγούμενη θεραπευτική αγωγή. Αυτό καθιστά την θεραπεία του ασθενούς πολύ πιο δύσκολη αλλά και το βακτήριο πολύ πιο επικίνδυνο για τον πληθυσμό, εφόσον αυτό εξαπλωθεί. 

Συνήθως, οι ιατροί συνταγογραφούν ένα συνδυασμό διαφόρων φαρμακευτικών ουσιών καθώς κάποια στελέχη του μυκοβακτηρίου είναι ανθεκτικά σε συγκεκριμένες ουσίες. Ο πιο κοινός συνδυασμός που προτείνεται για την ενεργή φυματίωση, περιλαμβάνει:

• Ισονιαζίδη.
• Εθαμβουτόλη.
• Πυραζιναμίδη.
• Ριφαμπικίνη.
• Ριφαπεντίνη.

Οι συγκεκριμένες φαρμακευτικές ουσίες είναι δυνατό να επιβαρύνουν σημαντικά το ήπαρ, προκαλώντας προβλήματα σε αυτό. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι που τις λαμβάνουν θα πρέπει να έχουν το νου τους, για τυχόν συμπτώματα που σχετίζονται με προβλήματα στο ήπαρ, όπως:

• Σκουρόχρωμα ούρα.
• Μειωμένη όρεξη.
• Πυρετός που διαρκεί περισσότερο από 3 ημέρες.
• Ανεξήγητη ναυτία και εμετός.
• Ίκτερος ή κίτρινο χρώμα στο δέρμα.
• Πόνος στην κοιλιά.

Σε περίπτωση που κάποιος εμφανίσει κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα, ενώ βρίσκεται σε αγωγή για φυματίωση θα πρέπει να επικοινωνήσει άμεσα με τον θεράπων ιατρό του. Επίσης, ανεξάρτητα από την εμφάνιση συμπτωμάτων ηπατικής ανεπάρκειας, κάθε άτομο που λαμβάνει τα παραπάνω φάρμακα, θα πρέπει υποβάλλεται σε προληπτικές εξετάσεις αίματος, σε τακτά χρονικά διαστήματα, για τον έλεγχο της ηπατικής λειτουργίας.

Τι θεραπεία ακολουθείται στην περίπτωση λανθάνων φυματίωσης;

Όπως ήδη αναφέρθηκε, λανθάνων θεωρείται η φυματίωση όταν το άτομο έχει μολυνθεί από το βακτήριο, αλλά δεν εμφανίζει τα συμπτώματα της νόσου, ούτε τη μεταδίδει στους γύρω του. Στην περίπτωση αυτή, συστήνεται η προληπτική θεραπεία προκειμένου το βακτήριο να μην ενεργοποιηθεί προκαλώντας ενεργή φυματίωση. Συνήθης φαρμακευτική αγωγή που χορηγείται μπορεί να περιλαμβάνει: ισονιαζίδη, ριφαμπικίνη ή και ριφαπεντίνη, για διάστημα 3 με 9 μηνών.  

Μπορεί η φυματίωση να οδηγήσει στον θάνατο;

Η θεραπεία της νόσου μπορεί να είναι επιτυχής, με την προϋπόθεση ότι θα χορηγηθούν τα κατάλληλα φαρμακευτικά σκευάσματα στον ασθενή και αυτός θα έχει πρόσβαση σε όλη την ιατρική βοήθεια που χρειάζεται. Εάν, όμως ο ασθενής πάσχει και από άλλες παθήσεις είναι αρκετά πιο δύσκολη η θεραπεία του. Για παράδειγμα, άτομα με HIV που έχουν πολύ ασθενές ανοσοποιητικό σύστημα είναι χαρακτηριστικά δύσκολο να ανταπεξέλθουν της φυματίωσης καθώς και οποιασδήποτε άλλης λοίμωξης. Ως εκ τούτου, για τα άτομα αυτά η νόσος μπορεί να αποβεί μοιραία.

Παρόμοια και άλλες παθήσεις, λοιμώξεις ή προβλήματα υγείας του ατόμου μπορούν να δυσχεραίνουν την θεραπεία της φυματίωσης, όπως επίσης και η ελλιπής πρόσβαση σε κατάλληλη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Σε κάθε περίπτωση, η έγκαιρη διάγνωση και η ολοκλήρωση μιας κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, εξασφαλίζουν στον ασθενή την καλύτερη πιθανότητα θεραπείας.  

Πρόληψη

Πώς μπορεί να προληφθεί η εξάπλωση της νόσου;

Οι περισσότεροι άνθρωποι, ιδιαίτερα σε περιοχές υψηλού κινδύνου λαμβάνουν σε παιδική ηλικία το εμβόλιο για την φυματίωση. Το εμβόλιο αυτό ονομάζεται BCG, δεν χορηγείται σε όλες τις χώρες και προστατεύει μόνο από συγκεκριμένα στελέχη του μυκοβακτηρίου. Ως εκ τούτου, αποτελεί ένα σημαντικό μέτρο πρόληψης της νόσου, αλλά δεν είναι επαρκές για την εξάλειψη αυτής και δεν προστατεύει τα άτομα 100%.

Επίσης, είναι σημαντικό ασθενείς που νοσούν να αποφεύγουν την επαφή με πολύ κόσμο και να χρησιμοποιούν χειρουργική μάσκα, προκειμένου να μην μεταδίδουν το μικρόβιο στους γύρω τους. Αυτό θα πρέπει να συμβαίνει για όλο το διάστημα που νοσούν, μέχρις ότου ο ιατρός επιβεβαιώσει ότι οι εξετάσεις τους είναι αρνητικές στο βακτήριο και επομένως δεν είναι πλέον μεταδοτικοί. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι άνθρωποι με ενεργή φυματίωση μπορούν να μολύνουν 10 με 15 άτομα τον χρόνο εάν δεν λάβουν κατάλληλα προληπτικά μέτρα.