Δεν θα ήταν μοναδικό αν η αλλαγή γινόταν μέσα σε μια μέρα; Δεν θα ήταν υπέροχο να ξυπνούσατε το πρωί και να σκεφτόσασταν: «Θέλω να κόψω το κάπνισμα» και μετά να μην ξαναπιάνατε το πακέτο ή «Θέλω να τρώω πιο υγιεινά» και να γινόταν πράξη ;

Αλλά, δυστυχώς, είναι γνωστό ότι αλλαγή δεν λειτουργεί κατά αυτόν τον τρόπο. Δεν είναι ένα σίγουρο γεγονός ή μια μοναδική ενέργεια- αντιθέτως, είναι μια διαδικασία. Όσα περισσότερα κατανοούμε για την διαδικασία της αλλαγής, τόσο πιο θετικοί και συμπονετικοί θα είμαστε για τον εαυτό μας και τους ανθρώπους γύρω μας που προσπαθούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους.

Ας συστηθούμε λοιπόν με την διαδικασία της αλλαγής:

Τι είναι το Διαθεωρητικό μοντέλο της αλλαγής συμπεριφοράς;

Το Διαθεωρητικό Μοντέλο (Transtheoretical Model- TTM) , το οποίο είναι γνωστό και ως Μοντέλο Σταδίων Αλλαγής, μας βοηθάει να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο συντελείται η αλλαγή (Prochaska et al., 1992). Το μοντέλο αυτό αναπτύχθηκε στις αρχές του 1980 από μία έρευνα που διεξήχθη με πρώην καπνιστές. Οι Prochaska και DiClemente διαπίστωσαν ότι τα άτομα που πραγματοποιούν επιτυχώς τις αλλαγές περνούν από ορισμένα στάδια με την πάροδο του χρόνου. Οι Prochaska και DiClemente έρχονται σε αντίθεση με την άποψη ότι η αλλαγή αρχίζει με την τροποποίηση της συμπεριφοράς και ανακαλύπτουν ότι υπάρχουν μια σειρά από αλλαγές πριν την δράση.

Ποια είναι τα πέντε στάδια της αλλαγής;

1. Η έλλειψη επίγνωσης του προβλήματος

Αυτό το στάδιο, γνωστό και ως προ-σκέψη, είναι όταν τα άτομα δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι η συμπεριφορά τους αποτελεί πρόβλημα. Ενώ υπάρχουν άτομα στη ζωή τους που μπορεί να τα συμβουλεύουν ότι χρήζουν μιας αλλαγής, οι ίδιοι όμως δεν συμφωνούν και δεν έχουν καμία πρόθεση να αλλάξουν κάτι μέσα στους επόμενους έξι μήνες. Ένα άτομο που βρίσκεται σε αυτό το στάδιο μπορεί να πει: «Δεν είναι το ποτό μου το πρόβλημα ,αλλά η εργασία μου». Ο προ-συλλογισμός είναι μια κοινή αρχή για πολλούς που αρχίζουν το ταξίδι της αλλαγής.

2. Η περισυλλογή

Η περισυλλογή είναι το δεύτερο στάδιο στο οποίο, το άτομο κατανοεί το πρόβλημα , αλλά είναι αμφίθυμο σχετικά με την πραγματοποίηση μιας αλλαγής. Το άτομο αντιλαμβάνεται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της αλλαγής ως περίπου ίσα και αυτό το δυσκολεύει να δεσμευτεί με την αλλαγή. Μπορεί να επιθυμεί την αλλαγή μέσα στους επόμενους έξι μήνες, αλλά στην προκειμένη χρονική στιγμή δεν νιώθει έτοιμο να ξεκινήσει. Για παράδειγμα μια σκέψη σε αυτό το στάδιο είναι «Ξέρω ότι θα μου κάνει καλό να τρέφομαι καλύτερα ,αλλά πρέπει να ακολουθώ συγκεκριμένους κανόνες. Δεν ξέρω πως θα το καταφέρω» . Αυτό το στάδιο του στοχασμού έχει ως βασικό του χαρακτηριστικό την αμφιθυμία, επομένως οι άνθρωποι μπορεί να παραμείνουν σε αυτό το στάδιο για μήνες ή και χρόνια.

3. Η προετοιμασία

Η προετοιμασία είναι η δέσμευση για αλλαγή. Το πρόσωπο έχει ως στόχο την αλλαγή μέσα στον επόμενο μήνα και μπορεί ήδη να κάνει μικρά βήματα (π.χ να μειώσει την χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών). Για παράδειγμα το άτομο που βρίσκεται σε αυτό το στάδιο θα πει : «Νιώθω έτοιμος να κόψω το κάπνισμα. Έχω ήδη αγοράσει ένα αυτοκόλλητο νικοτίνης και δεν έχω αγοράσει άλλο πακέτο». Τα άτομα σε αυτό το στάδιο βρίσκονται στα πρόθυρα να ξεκινήσουν την αλλαγή.

4. Δράση

Μετά την προετοιμασία έρχεται το μεγάλο βήμα της δράσης, κατά την οποία τα άτομα αλλάζουν την προβληματική τους συμπεριφορά με μία καλύτερη. Υπάρχει ισχυρή δέσμευση για αλλαγή και η αλλαγή αυτή είναι αυτοκατευθυνούμενη και όχι επιβαλλόμενη από άλλους ή το περιβάλλον. Το άτομο σε δράσει θα πει: «Τα κατάφερα. Έκλεισα ραντεβού με τον ψυχολόγο και ήδη έχω πάει δύο φορές και θα συνεχίσω». Η διάρκεια της δράσης είναι περίπου έξι μήνες, καθώς σε αυτόν τον χρόνο παγιώνονται οι νέες τροποποιήσεις της συμπεριφοράς.

5. Διατήρηση

Το τελευταίο και αναμφισβήτητα το πιο δύσκολο στάδιο είναι η συντήρηση, κατά την οποία τα άτομα διατηρούν την αλλαγή της συμπεριφοράς τους επ’ αόριστόν. Κατά την διάρκεια του σταδίου αυτού,η έμφαση δίνεται στην αποφυγή της παλινδρόμησης και στην πλήρη ενσωμάτωση της αλλαγής στη ζωή τους. Ο άνθρωπος που διασχίζει το στάδιο αυτό θα πει: «Έχει περάσει περίπου ένας χρόνος από την τελευταία φορά που έκανα χρήση κοκαΐνης. Έχω μάθει πως να διαχειρίζομαι τη επιθυμία μου και να βρίσκω υποστήριξη όταν τη χρειάζομαι». Στη διατήρηση , τα άτομα μαθαίνουν να διατηρούν την αλλαγή της συμπεριφοράς τους σε διάφορες καταστάσεις της ζωής τους.

Αφού μάθουμε να αντιλαμβανόμαστε την αλλαγή ως διαδικασία, μπορούμε να προσδιορίσουμε το τρέχον στάδιο αλλαγής ενός ατόμου, να το συναντήσουμε εκεί που βρίσκεται και να το βοηθήσετε να διαχειριστεί τις τρέχουσες ανάγκες του. Η επίτευξη μιας βιώσιμης αλλαγής συμπεριφοράς είναι ένα ταξίδι και όσο περισσότερα γνωρίζουμε για την διαδικασία ,τόσο πιο εύκολα μπορούμε να υποστηρίξουμε ο ένας τον άλλον στην πορεία.