Κατά την διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1854-1855) η Φλόρενς Ναίτινγκέιλ, γνωστή και ως η «Κυρία με το φανάρι», ηγήθηκε μιας ομάδας 38 εθελοντών νοσηλευτριών, με σκοπό να βοηθήσουν τους τραυματίες πολέμου. Αυτή η πρωτοπόρος νοσηλεύτρια κατάφερε να μειώσει το ποσοστό θνησιμότητας  στο νοσοκομείο όπου εργάστηκε, από 42% σε 2%, και η ίδια δήλωσε αργότερα στην ζωή της  πως «ένα μικρό κατοικίδιο είναι εξαιρετικός σύντροφος για τους αρρώστους, ειδικότερα για εκείνους με χρόνιες παθήσεις». Πάνω από 100 χρόνια αργότερα, συνεχίζουμε να συλλέγουμε στοιχεία που αναδεικνύουν την αξία ενός κατοικίδιου στην πνευματική μας υγεία, είτε από εμπειρικά στοιχεία αλλά ακόμα και από επιστημονικές έρευνες.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο μας όταν προσέχουμε ένα κατοικίδιο ζώο;

Μια ομάδα ερευνητών υπό την καθοδήγηση της Dr. J. Hoy-Gerlach, ερευνήτριας από το Πανεπιστήμιο του Τολέδο, ακολούθησε μια επιλεγμένη ομάδα ατόμων που είχαν διαγνωσθεί με σοβαρές ψυχολογικές παθήσεις, τα οποία εκδήλωναν συμπτώματα όπως κατάθλιψη και στρες. Οι ερευνητές ανέθεσαν στον κάθε συμμετέχοντα την φροντίδα ενός σκύλου ή γάτας από το τοπικό καταφύγιο αδέσποτων ζώων, και επί 12 μήνες παρακολουθούσαν τακτικά, μέσω μετρήσεων συγκεκριμένων βιοδεικτών καθώς και με την χρήση ερωτηματολογίων, την ψυχολογική τους κατάσταση. Στο πέρας των 12 μηνών, οι συμμετέχοντες είχαν υψηλότερα ποσοστά οξυτοκίνης, της ορμόνης που σχετίζεται με τους κοινωνικούς δεσμούς και αισθήματα ευφορίας, καθώς ο χρόνος που πέρασαν με το κατοικίδιο τους, ενίσχυσε τον δεσμό τους. Ακόμα και με 10’ συγκεντρωμένης ενασχόλησης με το κατοικίδιο τους, έδειξε αυξημένα ποσοστά οξυτοκίνης και μειωμένα ποσοστά κορτιζόλης, της ορμόνης που σχετίζεται με το στρες. Η συγκεκριμένη έρευνα είναι η μοναδική που παρουσιάζει απτά στοιχεία της συνεισφοράς των ζώων συναισθηματικής υποστήριξης σε άτομα με χρόνιες ψυχικές ασθένειες.

Σε τι διαφέρουν τα ζώα συναισθηματικής υποστήριξης από τα κατοικίδια;

Μια σημαντική διαφοροποίηση που επισημαίνεται και στην παραπάνω έρευνα, είναι μεταξύ των ζώων συναισθηματικής υποστήριξης, με τα ζώα εργασίας. Τα τελευταία είναι άριστα εκπαιδευμένα κατοικίδια ζώα για συγκεκριμένες εργασίες, όπως η καθοδήγηση ατόμων με προβλήματα όρασης, η φύλαξη ενός χώρου ή η προειδοποίηση προς τον ιδιοκτήτη για επερχόμενη κρίση επιληψίας. Από την άλλη πλευρά, τα ζώα συναισθηματικής υποστήριξης μπορεί να είναι σκύλοι, γάτες αλλά και γενειοφόροι δράκοι, γρύλοι ή αγελάδες. Επιπλέον, δεν έχει σημασία αν το άτομο που επιλέγει θεραπεία με ένα τέτοιο ζώο έχει ουδέτερη στάση απέναντι τους. Είτε προτιμάει την ενασχόληση με τα ζώα είτε την αποφεύγει, θα επωφεληθεί εξίσου από την αλληλεπίδραση με αυτά.  Επισκέψεις κατοικίδιων συναισθηματικής υποστήριξης σε νοσοκομεία έδειξαν μειωμένα επίπεδα επινεφρίνης και νορεπινεφρίνης στους ασθενείς, σε συνδυασμό με την βελτίωση της διάθεσής τους.  Ακόμα και ασθενείς που έπασχαν από άνοια, ευνοήθηκαν από την ενασχόληση με ρομποτικά σκυλιά, τα οποία συμπεριφέρονταν και έμοιαζαν με αληθινά.

Πώς βοηθάνε τα κατοικίδια, άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη;

Παθήσεις όπως η χρόνια κατάθλιψη ωθούν συχνά τα άτομα στην κοινωνική απομόνωση. Ένα κατοικίδιο βοηθάει όχι μόνο στην κινητοποίηση αυτού του ατόμου να φροντίσει έναν άλλον οργανισμό -δεν είναι λίγες οι φορές που αυτοκτονίες έχουν προληφθεί λόγω της ύπαρξης κάποιου κατοικίδιου- αλλά και συναισθηματικά, η συνύπαρξη με ένα ζώο που δεν θα κρίνει την ψυχοσωματική κατάσταση του πάσχοντα, και απλά υπάρχει δίπλα του, φαίνεται να είναι τελικά ύψιστης σημασίας. Η απασχόληση με ένα ζώο μπορεί ακόμα να αποσπάσει την προσοχή του ασθενούς από άλλα συμπτώματα της ασθένειας, όπως οι μυοσκελετικοί πόνοι.

Τα ζώα συναισθηματικής υποστήριξης αποκτούν περισσότερη προσοχή στο εξωτερικό, όπου σε κάποιες χώρες είναι δυνατή και η απόκτηση πιστοποίησης, προκειμένου το κατοικίδιο να μπορεί να συνοδεύει τον ιδιοκτήτη παντού. Στην Ελλάδα ίσως αργήσει η επίσημη αναγνώριση αυτών των κατοικίδιων ζώων, και για την ώρα μπορούμε μόνο να φανταστούμε τα οφέλη της επίσκεψης ενός σκύλου σε ένα νοσοκομείο Παίδων, για τους νεαρούς ασθενείς.