Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: Διάγνωση και αντιμετώπιση στα παιδιά

Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στα παιδιά;

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι μια πάθηση η οποία δημιουργεί στα παιδιά φοβίες, αρνητικά συναισθήματα και άγχος. Εξαιτίας της στα παιδιά δημιουργούνται εμμονές, ψυχαναγκασμοί ή ιδεοληψίες, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν το παιδί στο να κάνει διάφορες επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή πράξεις που ονομάζονται “καταναγκασμοί’ ή ‘τελετουργικά’. Οι εμμονές είναι συνήθως φοβίες που τα παιδιά τα οποία πάσχουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν μπορούν να σταματήσουν να τις σκέφτονται, παρόλο που τις περισσότερες φορές ακόμη και τα ίδια καταλαβαίνουν πως δεν είναι βάσιμες.

Ποιες είναι οι βασικότερες φοβίες που έχουν τα παιδιά με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

• φοβούνται πως τα ίδια ή κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο θα χτυπήσει, θα αρρωστήσει ή θα πεθάνει
• ανησυχούν πως είπαν κάτι κακό, είχαν μια κακή σκέψη ή έκαναν κάποιο λάθος
• σκέφτονται μήπως έχουν παραβεί κάποιο κανόνα
• εστιάζουν στο αν ένα αντικείμενο είναι βρώμικο, έχει μικρόβια ή δεν είναι πλυμένο
• έχουν μικροβιοφοβία και φοβούνται ορισμένες ασθένειες
• εμφανίζουν τικ ή κάνουν επαναλαμβανόμενες κινήσεις όπως το να χτυπούν ξύλο, κινούν τα χέρια τους με συγκεκριμένο τρόπο κλπ
• παρατηρούν αν κάτι είναι στη θέση του, είναι ίσιο ή έχει τοποθετηθεί με τρόπο που δεν τους αρέσει
• πιστεύουν πως κάποια πράγματα είναι τυχερά ή όχι, και αντίστοιχα τα επιδιώκουν ή τα αποφεύγουν

Τι είναι οι παρορμήσεις ή τελετουργικά που ακολουθούν τα παιδιά με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Τα παιδιά με ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά συχνά εμφανίζουν παρορμήσεις, που είναι η ανάγκη να κάνουν επαναλαμβανόμενες κινήσεις- που ονομάζονται καταναγκασμοί ή τελετουργικά- ώστε να σιγουρευτούν πως τα πράγματα είναι καθαρά ή ασφαλή ή στη σωστή θέση, και θεωρούν πως δε θα συμβεί κάτι κακό ή ανεπιθύμητο αν ακολουθήσουν τα συγκεκριμένα τελετουργικά. Η τήρηση αυτών τους προσφέρει μια στιγμιαία αίσθηση ασφάλειας, η οποία όμως συνήθως δε διαρκεί πολύ και σύντομα ακολουθεί ένας νέος κύκλος καταναγκασμών, προκειμένου να αποτρέψουν κάτι κακό που θεωρούν ότι μπορεί να συμβεί.

Αυτά τα ‘τελετουργικά’ συνήθως περιλαμβάνουν:

• συχνό πλύσιμο χεριών ή άλλων μελών του σώματος
• καθάρισμα πραγμάτων ή ρούχων
• επανάληψη λέξεων, φράσεων ή ερωτήσεων παραπάνω από όσο είναι απαραίτητο
• να μπαίνουν και να βγαίνουν στην πόρτα αρκετές φορές μέσα στην ημέρα χωρίς εμφανή λόγο
• ελέγχουν αν είναι σβησμένα τα φώτα, κλειδωμένες οι πόρτες
• ελέγχουν πολλές φορές τα παιχνίδια ή τις εργασίες τους
• θέλουν τα πράγματα τους  ή άλλα πράγματα στο σπίτι να είναι σε μια συγκεκριμένη θέση
• έχουν αγαπημένους ‘τυχερούς’ αριθμούς
• αποφεύγουν πράγματα που θεωρούν για κάποιο λόγο πως φέρνουν ατυχία

Φταίνε οι γονείς αν τα παιδιά εμφανίσουν έμμονες ιδέες ή καταναγκασμούς;

Αν και ορισμένοι γονείς αναρωτιούνται αν έχουν ρόλο στην υιοθέτηση αυτών των συμπεριφορών από τα παιδιά, οι επιστήμονες αναφέρουν πως οι γονείς δεν ευθύνονται για τη συγκεκριμένη διαταραχή, ενώ συχνά μια ιογενής  λοίμωξη ή κάποιος άλλος βιολογικός παράγοντας είναι υπεύθυνος για την εμφάνιση των συμπτωμάτων, που περιλαμβάνουν όπως προαναφέρθηκε μεταξύ άλλων έμμονες ιδέες, ψυχαναγκασμούς ή καταναγκασμούς και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που έχουν σκοπό να μειώσουν την ψυχική δυσφορία που αισθάνεται το άτομο από τις αρνητικές σκέψεις που έχουν δημιουργηθεί.

Συνηθισμένοι ιοί ενοχοποιούνται για την εμφάνιση συμπτωμάτων παιδικής ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής

Οι επιστήμονες δε γνωρίζουν την αιτία που κάποιος εμφανίζει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αλλά θεωρούν βέβαιο πως τα γονίδια παίζουν κάποιο ρόλο, όπως επίσης ορισμένες λοιμώξεις που προκαλούνται συνήθως από τον ιό της ανεμοβλογιάς, του έρπη, του στρεπτόκοκκου ή της γρίπης που μπορεί να έχουν προσβάλει το παιδί. Το σύνδρομο PANS (Pediatric Acute Neuropsychiatric Syndrome)- η νεότερη μορφή του γνωστού ως τώρα συνδρόμου PANDAS- που προκαλείται συνήθως από τους παραπάνω ιούς, αλλά και από άλλες λοιμώξεις όπως η νόσος Lyme, δημιουργεί στα παιδιά μια σοβαρή μορφή ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Έτσι, σε παιδιά που εμφανίζουν συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, θα πρέπει πάντοτε να γίνεται έλεγχος για τις παραπάνω λοιμώξεις καθώς συχνά ευθύνονται για την έναρξη ή επανεμφάνιση των συμπτωμάτων της εν λόγω διαταραχής.

Και αν έχουν ζητήσει οι γονείς από το παιδί να κάνει αυτές τις πράξεις και αυτό τώρα τις επαναλαμβάνει διαρκώς;

Για παράδειγμα, οι γονείς ζητούν να τακτοποιεί το παιδί το δωμάτιο του ή να πλένει τα δόντια ή τα χέρια του. Αν λοιπόν το παιδί τους εμφανίσει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και αρχίσει να τακτοποιεί τα πράγματα του διαρκώς και να τα τοποθετεί σε μια ορισμένη θέση και να αισθάνεται έντονη δυσφορία αν για κάποιο λόγο δεν βρίσκονται σε ακριβώς εκείνη τη θέση, τότε αυτό δεν οφείλεται φυσικά στους γονείς, αλλά είναι σύμπτωμα ψυχαναγκαστικής διαταραχής. Υπάρχει εδώ αφενός η έμμονη ιδέα και, αφετέρου, ο καταναγκασμός, δηλαδή προκειμένου να ανακουφιστεί το παιδί από το άγχος που προκαλεί η ιδεοληψία που το διακατέχει και του προξενεί φόβο και αρνητικά συναισθήματα, τακτοποιεί το δωμάτιο του ή τα πράγματα του προκειμένου να ανακουφιστεί από τις έμμονες ιδέες ή να ‘εξορκίσει’ το επικείμενο κακό που θεωρεί ότι μπορεί να συμβεί.

Το ίδιο ισχύει και σε παρόμοιες καταστάσεις, όπως το πλύσιμο των δοντιών.Έτσι, αν το παιδί ξαφνικά αρχίσει να πλένει πολλές φορές τα δόντια του μέσα στην ημέρα προκειμένου να ανακουφιστεί από την ψυχική δυσφορία που του προκαλούν οι ιδεοληψίες που το έχουν καταλάβει, τότε δεν ευθύνονται οι γονείς που του ζήτησαν να πλένει τα δόντια του το πρωί και το βράδυ, αλλά οι έμμονες ιδέες και σκέψεις που έχει το παιδί εξαιτίας της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.

Πότε πρέπει οι γονείς να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό;

Είναι λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει ο διαχωρισμός αυτός και αν οι γονείς διαπιστώσουν πως το παιδί εμφανίζει έμμονες ιδέες σε συνδυασμό με καταναγκασμούς ή τελετουργικά, θα πρέπει άμεσα να ζητήσουν μια εκτίμηση από ένα ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς πιθανότητα πρόκειται για ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Πάντως, για να γίνει η διάγνωση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής θα πρέπει το παιδί να εμφανίζει ψυχαναγκασμούς ή έμμονες ιδέες, καταναγκασμούς ή τελετουργικά ή και τα δύο, ενώ θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν αν το παιδί-όταν είναι σε πιο ήρεμη κατάσταση συνήθως- έχει επίγνωση πως οι ψυχαναγκασμοί είναι αβάσιμοι ή υπερβολικοί ώστε να μπορεί γίνει η διάκριση από τις ψυχωτικές διαταραχές.