Πότε η δοτικότητα ενός ανθρώπου λειτουργεί θετικά και πότε αρνητικά;

Σκεφτείτε αυτά τα δύο σενάρια που αφορούν ομαδικές εργασίες, στην πρώτη περίπτωση η ομάδα σας εγκαταλείπει και τα κάνετε όλα μόνοι σας, ενώ στη δεύτερη περίπτωση συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή εσείς εγκαταλείπετε την ομάδα και ολοκληρώνετε το έργο που σας αναλογεί από την ομαδική εργασία.

Σενάριο Α: Προεδρεύοντας στον έρανο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων

Φανταστείτε ότι προσφέρεστε εθελοντικά με μια ομάδα τριών φίλων σας για να οργανώσετε έναν έρανο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Ξεκινάτε εξαιρετικά ενθουσιασμένοι για την εκδήλωση. Οραματίζεστε ένα κοινοτικό παζάρι στην αυλή, το οποίο διαφημίζεται καλά και το οποίο προβάλλεται ως βοήθεια για τον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του τοπικού δημοτικού σχολείου. Οργανώνεστε για να εξασφαλίσετε το χώρο. Δημιουργήστε μια μικρή καμπάνια κοινωνικής δικτύωσης και μάρκετινγκ. Απευθύνετε ένα κάλεσμα σε όλους τους γονείς της περιοχής ζητώντας τους να συμμετάσχουν είτε ως πωλητές είτε ως διοργανωτές.

Όταν η ημερομηνία αρχίζει να πλησιάζει γρήγορα, απευθύνεστε στους τρεις φίλους σας που συμφώνησαν να συνδιοργανώσουν την εκδήλωση. Συνειδητοποιείτε ότι θα χρειαστεί κάποιος να φέρει τραπέζια, καρέκλες και μια σκηνή καθώς επίσης  κάποιον να οργανώσει έναν σταθμό φαγητού και ποτού και να εξασφαλίσει μερικούς εθελοντές για να το πραγματοποιήσετε.

Βρίσκεστε έκπληκτοι όταν ένα μήνυμα που στέλνετε ζητώντας βοήθεια για αυτά τα πράγματα δεν λαμβάνει καμία απάντηση. Μηδέν. Τίποτα απολύτως!

Μετά από δύο ολόκληρες ημέρες, μία από τις φίλες σας από αυτή την ομάδα σας στέλνει ένα προσωπικό μήνυμα στο οποίο σας εξηγεί ότι αυτή και οι υπόλοιποι είναι πολύ απασχολημένοι για να συνεισφέρουν με οποιονδήποτε από αυτούς τους τρόπους αυτή τη στιγμή, αλλά ότι ελπίζουν να παρευρεθούν στην ίδια την εκδήλωση. Και σας ευχαριστεί, εκ μέρους και των τριών τους, για τη “σπουδαία δουλειά σας μέχρι στιγμής”.

Περιττό να πούμε ότι η εκδήλωση συνεχίζεται, και μάλιστα είναι αρκετά επιτυχημένη, αλλά εσείς φεύγετε νιώθοντας λίγο ανόητος που έπρεπε να τα κάνετε όλα μόνοι σας.

Σενάριο Β: Αποτυχία ομαδικού έργου

Είστε μεταπτυχιακός φοιτητής και παρακολουθείτε ένα μάθημα στις μεθόδους επιστημονικής έρευνας. Ο καθηγητής σας αναθέτει τυχαία σε μια ομάδα με τρεις άλλους φοιτητές της τάξης. Η συνάντηση σχεδιασμού που οργανώνετε και παρακολουθείτε όλοι μαζί πηγαίνει πολύ καλά. Οι εργασίες κατανέμονται και όλα φαίνονται να πηγαίνουν καλά. Συμφωνείτε να αναλάβετε τον ρόλο του επικεφαλής της διαδικασίας συλλογής δεδομένων, η οποία είναι απαραίτητη για το έργο.

Περίπου τέσσερις εβδομάδες αργότερα, το έργο σας εγκρίνεται για τη συλλογή δεδομένων και οι συνάδελφοί σας στην ομάδα προσβλέπουν σε εσάς για να ηγηθείτε αυτού του έργου. “Θεέ μου!” σκέφτεστε. Έχετε μηδενικό χρόνο για να το αναλάβετε αυτό σε αυτό το σημείο. Τα παιδιά σας έχουν και αυτά εργασίες για το σπίτι, στις οποίες πρέπει να τα βοηθάτε κάθε βράδυ, πόσο μάλλον στις εξωσχολικές δραστηριότητες. Και επιπλέον, το δείπνο, οι δουλειές του σπιτιού κ.λπ. Έπειτα, υπάρχει και η δουλειά σας πλήρους απασχόλησης . Όταν έρχονται μηνύματα από τους συμμαθητές σας από το μάθημα, εσείς δεν τα ακούτε. Πιάνετε τον εαυτό σας να μην απαντάει καν, παρά το γεγονός ότι σαφώς περιμένουν από εσάς  επιβλέψεις για αυτό το κρίσιμο κομμάτι του έργου.

Μέσα σε λίγες μέρες, μια από τις συμμαθήτριές σας, η Ελένη, αναλαμβάνει και λέει κάπως ευγενικά ότι θα “βοηθήσει” με τη συλλογή δεδομένων. Η Ελένη είναι γνωστή ως η κορυφαία φοιτήτρια του προγράμματος και μπορείτε να καταλάβετε ότι θέλει απλώς να τελειώσει το έργο και να λάβει έναν καλό βαθμό για τις προσπάθειές της, οι οποίες, μέχρι στιγμής, ήταν σημαντικές.

Πριν το καταλάβετε, η εργασία έχει ολοκληρωθεί και ο καθηγητής σας δίνει σε όλους έναν σταθερό και άξιο (λίγο χάρη σε εσάς…) βαθμό Α. Καταπληκτική δουλειά! Η διαδικασία συλλογής δεδομένων ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή! γράφει ο καθηγητής σε ένα email προς την ομάδα σας.

Καθώς διαβάζετε αυτό το email, καθισμένοι στον καναπέ σας μετά το δείπνο, με το Netflix να ακούγεται στο παρασκήνιο, νιώθετε κάπως άσχημα.

Οι άνθρωποι εξελίχθηκαν με την ομαδική εργασία;

Σε αντίθεση με άλλα είδη ανθρωποειδών, ο Homo Sapiens έκανε αυτό που ο David Sloan Wilson (2007) αποκαλεί “μεγάλο εξελικτικό άλμα“. Άνθρωποι σαν εμάς δημιουργούν σημαντικούς δεσμούς που ξεπερνούν τις συγγενικές γραμμές. Αυτό είναι, στην πραγματικότητα, ένα θεμελιώδες μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας που οδήγησε τους ανθρώπους σε επιτεύγματα όπως η οικοδόμηση πόλεων και συμφωνιών καθώς και η προσεδάφιση στο φεγγάρι. Ενώ υπάρχουν πολλοί υποψήφιοι όσον αφορά τις εξελικτικές εξηγήσεις σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι είναι μοναδικοί με τους τρόπους που είμαστε, η ιδέα ότι οι άνθρωποι έχουν εξελιχθεί έντονα για ομαδική συμπεριφορά φαίνεται ιδιαίτερα βιώσιμη.

Σε αντίθεση με τους συγγενείς μας Νεάντερταλ, οι πρόγονοί μας Homo sapiens δημιούργησαν τρόπους διαβίωσης σε σχετικά μεγάλες ομάδες που περιλάμβαναν τόσο συγγενείς όσο και μη συγγενείς. Προέκυψε η ψυχολογία του συνασπισμού και της συνεργασίας. Και οι άνθρωποι ανέπτυξαν την ικανότητα να συνεργάζονται για την επίτευξη κοινών στόχων. Και αυτό αποδείχθηκε ότι ήταν μια εξαιρετικά αποτελεσματική προσέγγιση της ζωής.

Ποιο είναι το εξελικτικό κόστος και τα οφέλη της ομαδικής εργασίας;

Η εξέλιξη είναι σε μεγάλο βαθμό μια διαδικασία βελτιστοποίησης. Και μόλις αυτή η άκρως ομαδική φύση άρχισε να χαρακτηρίζει την ανθρώπινη εμπειρία, εμφανίστηκαν πιέσεις γύρω από την ένταση της ανάληψης δράσεων που είναι καλύτερες για τον εαυτό μας έναντι των καλύτερων για την ομάδα. Στα είδη που δεν τείνουν να οργανώνουν σταθερές ομάδες, η επιλογή είναι σχετικά ξεκάθαρη: οι οργανισμοί που έχουν προσαρμογές που ωφελούν τους εαυτούς τους θα επιβιώσουν και θα αναπαραχθούν περισσότερο από τους άλλους. Αλλά στα είδη που χαρακτηρίζονται από ομαδικότητα, τα πράγματα γίνονται λίγο περίπλοκα.

Σε ένα είδος όπως το δικό μας, αν η ομάδα σας πετύχει, τότε όλοι στην ομάδα, συμπεριλαμβανομένου και εσάς, θα επωφεληθούν. Αλλά όταν πρόκειται για τη ζωή σε ομάδες, υπάρχουν πάντα πιέσεις να παίρνει κανείς περισσότερο από το μερίδιο που του αναλογεί και να δίνει λιγότερα από τα απαραίτητα.

Όπως εξηγεί ο γνωστός εξελικτικός βιολόγος David Sloan Wilson, η σύγκρουση αυτή προκύπτει από έναν συνδυασμό πιέσεων εντός της ομάδας (πιέσεις για επιτυχία εντός της ομάδας με κόστος για τους άλλους) έναντι πιέσεων μεταξύ των ομάδων (πιέσεις για διευκόλυνση της επιτυχίας της ομάδας σας σε σχέση με άλλες ομάδες). Οι πιέσεις εντός της ομάδας καλλιεργούν εγωιστικές συμπεριφορές. Οι πιέσεις μεταξύ των ομάδων τείνουν να καλλιεργούν συμπεριφορές προσανατολισμένες στους άλλους που εξυπηρετούν τους στόχους της ομάδας. Οι άνθρωποι, από τη φύση μας, αντιμετωπίζουμε συνεχώς εντάσεις μεταξύ αυτών των δύο ειδών εξελικτικών πιέσεων.

Τα μαθηματικά του ¨να είσαι πολύ καλός¨ είναι βοηθητικά;

Ορισμένοι εξελικτικοί βιολόγοι, όπως ο διάσημος μελετητής Robert Trivers, βλέπουν τις εξελιγμένες ανθρώπινες στρατηγικές συμπεριφοράς με μαθηματικούς όρους. Σε ένα είδος όπως το δικό μας, όπου εξελιχθήκαμε να αλληλεπιδρούμε τακτικά με άλλους σε ομαδικά πλαίσια, υπάρχει μια κρίσιμη μαθηματική ισορροπία. Τα άτομα που δίνουν πάρα πολλά στους άλλους και στην ομάδα στο σύνολό της κινδυνεύουν να γίνουν ανόητα, όπως ακριβώς στο παράδειγμα που αναφέρθηκε παραπάνω.

Αλλά τα άτομα που συνεισφέρουν εμφανώς λιγότερο από το μερίδιο που τους αναλογεί, όπως στο παραπάνω παράδειγμα της ομαδικής εργασίας στο μεταπτυχιακό, κινδυνεύουν να γίνουν αντιληπτά ως εγωιστές που εκμεταλλεύονται τους καλούς, σκληρά εργαζόμενους άλλους.

Από εξελικτική άποψη, κανένα από αυτά τα αποτελέσματα δεν είναι τόσο σπουδαίο. Αν ακολουθείτε μια προσέγγιση της ζωής που έχει τις ρίζες της στην αυτοθυσία, μπορεί να σας εκμεταλλεύονται τακτικά οι άλλοι. Και από εξελικτική άποψη, αυτό θα σας κοστίσει.

Αν όμως ακολουθήσετε μια προσέγγιση στη ζωή που έχει τις ρίζες της στην προσπάθεια να συνεισφέρετε όσο το δυνατόν λιγότερο και να εκμεταλλεύεστε τους άλλους όποτε σας δίνεται η ευκαιρία, κινδυνεύετε να σας αποφύγει η ομάδα. Και αυτό είναι επίσης ένα τεράστιο εξελικτικό κόστος.

Δεδομένης της μακράς ιστορίας του αμοιβαίου αλτρουισμού και της κοινωνικής διαβίωσης σε μικρές, σταθερές ομάδες που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους, έχουμε σίγουρα αναπτύξει μια σειρά από συμπεριφορές και ψυχολογικές διεργασίες που συνδέονται με την ομαδική διαβίωση. Από την άποψη της μαθηματικής βελτιστοποίησης, οι άνθρωποι εξελίχθηκαν ώστε να επιδεικνύουν μια ισορροπία μεταξύ εγωιστικών και προσανατολισμένων στους άλλους συμπεριφορών. Και η ανατροπή αυτής της ισορροπίας προς οποιαδήποτε κατεύθυνση οδηγεί τακτικά σε κοινωνικά και συναισθηματικά προβλήματα.

Η ανθρώπινη εμπειρία είναι πολύπλοκη. Ένα βασικό ζήτημα που διέπει αυτή την πολυπλοκότητα αφορά τη συνεχή σύγκρουση μεταξύ της εγωιστικής και της προσανατολισμένης στους άλλους προσέγγισης της ζωής. Για χιλιάδες γενιές, οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές ομάδες που περιλάμβαναν τόσο συγγενείς όσο και μη συγγενείς. Σε τέτοιες ομάδες, οι πρόγονοί μας έπρεπε να εξισορροπήσουν το να δίνουν πάρα πολλά έναντι του να δίνουν πολύ λίγα.

Κατά τη διάρκεια της εξελικτικής μας ιστορίας, οι άνθρωποι ανέπτυξαν μια σύνθετη ψυχολογία που λειτουργεί για να εξισορροπήσει αυτά τα ζητήματα. Ωστόσο, όπως συμβαίνει πάντα με την εξέλιξη, η τελειότητα είναι άπιαστη. Για το λόγο αυτό, οι άνθρωποι μπορεί να βρεθούν να αισθάνονται ότι έχουν δώσει πάρα πολλά τη μια μέρα και ότι έχουν δώσει λιγότερα την άλλη μέρα. Και αυτού του είδους οι εμπειρίες διατρέχουν όλα τα είδη των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων, μέσα στις στενές σχέσεις, στον εργασιακό χώρο, στις φιλικές ομάδες και όχι μόνο.