Η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο αναλγητικό και αντιπυρετικό φάρμακο. Χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση ήπιου ή μέτριας έντασης άλγους. Προτιμάται η χορήγησή της σε άτομα που πρέπει να αποφύγουν τη χρήση ασπιρίνης (ακέτυλουσαλικιλικο οξύ), που έχουν βρογχικό άσθμα, που λαμβάνουν αντιπηκτικά φάρμακα, που πάσχουν από γαστρεντερικά έλκη και σε παιδιά που έχουν το κίνδυνο να εμφανίσουν σύνδρομο Reye. 

Στο ευρύ κοινό το βρίσκουμε με την εμπορική ονομασία του Depon, Panadol, Apotel, Protalgon, Algocit. 

Θεωρείται ένα από τα πιο ασφαλή φάρμακα για αυτό και κυκλοφορεί ελεύθερο στο εμπόριο ως ΜΗΣΥΦΑ. Αυτό προκαλεί πολλές φορές σύγχυση στους ασθενείς ότι μπορούν να το λαμβάνουν σαν καραμέλες με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να εμφανίζονται ανεπιθύμητες ενέργειες και να οδηγούνται σε τοξικές δοσολογίες. 

Ποια είναι η κατάλληλη δοσολογία;

• Ενήλικοι και παιδιά άνω των 12 ετών: 0,5-1g κάθε 4-6 ώρες χωρίς να λαμβάνονται παραπάνω απο 4g ημερησίως
• Παιδιά 3 μηνών-12 ετών: 10-15mg/Kg 3-4 φορές ημερησίως

Η παρακεταμόλη απορροφάται στο στομάχι και στο ανώτερο τμήμα του εντέρου. Σε φυσιολογική δοσολογία, τα μέγιστα επίπεδα του φαρμάκου εμφανίζονται στο πλάσμα 1-2 ώρες μετά τη λήψη, ενώ σε περίπτωση υπερ-δοσολογίας, τα μέγιστα επίπεδα παρατηρούνται μετά από 2-4 ώρες. Μεταβολίζεται, σχεδόν εξ’ ολοκλήρου, στο ήπαρ (96%), ενώ ένα μικρότερο ποσοστό (4%) αποβάλλεται από τα ούρα. Άρα για να σας δώσω μία ιδέα, είναι εύκολα κατανοητό ότι η κυριότερη τοξική αντίδραση θα αφορά το ήπαρ. Στο ήπαρ ο μεταβολισμός του φαρμάκου είναι ιδιαίτερα σημαντικός μιας και παράγονται ανενεργοί μεταβολίτες, γλυκουρονικοί και θειικοί εστέρες που αποβάλλονται από τον οργανισμό. Όμως μία μικρή ποσότητα, περίπου το 5%, μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή ενός τοξικού ενδιάμεσου, που ονομάζεται Ν-ακέτυλο-p-βενζοκινονιμίνη, γνωστό και ως NAPQI. 

Τι συμβαίνει όμως αν ληφθεί μεγαλύτερη ποσότητα παρακεταμόλης;

Σε θεραπευτικές δόσεις, το τοξικό αυτό ενδιάμεσο που αναφέρθηκε προηγουμένως, το NAPQI, ενώνεται με τη γλουταθειόνη, σχηματίζοντας ένα μη τοξικό σύμπλοκο που ονομάζεται μερκαπτουρικό οξύ. Σε υπερ-δοσολογία όμως οι κύριες μεταβολικές οδοί κορύνυνται παράγοντας έτσι μεγάλυτερη ποσότητα NAPQI, με αποτέλεσμα τα αποθέματα γλουταθειόνης να εξαντλούνται και να μην είναι ικανά να την αντιμετωπίσουν. 

Ποιοι είναι οι πιθανοί μηχανισμοί τοξικότητας;

1. Ένωση του NAPQI με σοθλφυδρυλικές ομάδες των ηπατικών πρωτεϊνών που μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή του ήπατος
2. Οξείδωση απαραίτητων ενζύμων για την απορρόφηση του ασβεστίου με αποτέλεσμα τα κύτταρα να οδηγούνται σε θάνατο
3. Παραγωγή ελευθέρων ριζών υδροξυλίου και οξυγόνου που προκαλούν κυτταρική βλάβη
4. Δευτερογενείς διαταραχές της μικροκυκλοφορίας που επιβαρύνουν την αρχική ηπατική καταστροφή

Τι συμπτώματα μπορεί να εμφανίσω σε υπερδοσολογία παρακεταμόλης;

Όπως και οι περισσότερες δηλητηριάσεις από φάρμακα, έτσι και η παρακεταμόλη δεν εμφανίζει άμεσα συμπτώματα. Για την ακρίβεια, η συμπτωματολογία της παρακεταμόλης μπορεί να χωριστεί σε 4 φάσεις:

Φάση 1: Μετά από αρκετές ώρες το άτομο μπορεί να έχει τάση για έμετο χωρίς όμως να φαίνεται άρρωστο για αυτό και δεν είναι εύκολο να αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης. 

Φάση 2: 24-72 ώρες μετά εμφανίζεται ζάλη, ναυτία, έμετοι και κοιλιακό άλγος. Σε αυτή τη φάση είναι απαραίτητη μία εξέταση αίματος για να δούμε αν το ήπαρ λειτουργεί σωστά. 

Φάση 3: Την 3η-4η μέρα οι έμετοι όλο και χειροτερεύουν, αρχίζει και εμφανίζεται ίκτερος, κυρίως ως ωχρότητα στο δέρμα και τα μάτια αλλά και αιμορραγίες. Σε αυτή τη φάση ήδη μπορεί να εμφανιστεί δυσλειτουργία των νεφρών αλλά και παγκρεατίτιδα, δηλαδή μία φλεγμονή του παγκρέατος.

Φάση 4: Το ενδιαφέρον τώρα σε όλη αυτή την κατάσταση, είναι ότι μετά από την 5η μέρα ο ασθενής είτε γίνεται τελείως καλά σαν να μην συνέβη ποτέ τίποτα, ή δυστυχώς εμφανίζεται ολική δυσλειτουργία του ήπατος και άλλων οργάνων που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και το θάνατο. 

Πώς γίνεται η διάγνωση της τοξικότητας από παρακεταμόλη;

Αρχικά εξετάζουμε τα επίπεδα παρακεταμόλης στο αίμα και έπειτα γίνονται ειδικές εξετάσεις για να δούμε αν το ήπαρ λειτουργεί κατάλληλα. Ωστόσο επειδή όπως προαναφέρθηκε, κατά τη φάση 1 που είναι η πιο κρίσιμη για να αντιμετωπιστεί καταλλήλως η δηλητηρίαση, το άτομο δεν αισθάνεται άρρωστο και δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία στα συμπτώματα, δυστυχώς όταν πλέον έρθει η ώρα να φτάσει στο νοσοκομείο είναι αρκετά αργά. 

Υπάρχουν αντίδοτα σε περίπτωση δηλητηρίασης από την παρακεταμόλη;

Βεβαίως και υπάρχουν αντίδοτα! Μάλιστα το καλύτερο και πιο αποτελεσματικό από όλα είναι το γνωστό σε όλους μας φάρμακο Trebon που χρησιμοποιούμε όταν έχουμε φλέγματα, δηλαδή παραγωγικό βήχα μιας και είναι βρογχοδιασταλτικό. Κύριο συστατικό του-άρα και κύριο αντίδοτο είναι η Ν-ακετυλ-κυστεϊνη (NAC). Η NAC μπορεί να χορηγηθεί έως και 10 ώρες μετά τη δηλητηρίαση και ουσιαστικά αυτό που επιτυγχάνεται είναι η αναπλήρωση των επιπέδων γλουταθειόνης, που όπως αναφέραμε προηγουμένως κάτω από μία τέτοια συνθήκη γρήγορα εξαντλούνται. Επίσης όμως, χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της γλουταθειόνης μιας και έχει την ικανότητα να δημιουργεί από μόνη της σουλφυδριλικούς δεσμούς με το NAPQI, αδρανοποιώντας το. Ακόμη, έχει τη δυνατότητα να σταματάει την οξείδωση των ενζύμων με αποτέλεσμα να μην χάνεται το απαραίτητο ασβέστιο. 

Ελπίζω μετά από αυτό το άρθρο, να σταματήσουμε να θεωρούμε τα ΜΗΣΥΦΑ αθώα και να μην τα παίρνουμε πλέον προληπτικά για να μην εμφανίσουμε πονοκέφαλο ή να μπορούμε να πιούμε το βράδυ λίγο παραπάνω αλκοόλ (θα επανέλθω σε άλλο άρθρο για την απαγορευμένη σχέση του αλκοόλ και της παρακεταμόλης)  ή σαν καραμέλες γιατί μπορεί όπως και τα υπόλοιπα φάρμακα να έχουν πολλές επιπτώσεις για τον οργανισμό μας. Άρα η λήψη οποιουδήποτε φαρμάκου, μέσα σε αυτά και το απλό depon-άκι, όπως μου το αναφέρουν συχνά οι ασθενείς μου στο φαρμακείο, να γίνεται μόνο κατόπιν εντολής γιατρού ή με την καθοδήγηση του φαρμακοποιού.