Ο ιός HIV αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και εμποδίζει την ικανότητα του σώματος να καταπολεμά τις ασθένειες. Χωρίς θεραπεία, ο ιός HIV μπορεί να οδηγήσει σε HIV 3^ου σταδίου ή AIDS. Η επιδημία του AIDS ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1980. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), πάνω από 35 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει από αυτή την πάθηση. Σήμερα, δεν υπάρχει ακόμη θεραπεία για τον ιό HIV, αλλά πολλές κλινικές μελέτες έχουν αφοσιωθεί στην έρευνα για να ανακαλύψουν μια αποτελεσματική θεραπεία. Σε κάθε περίπτωση, οι τρέχουσες αντιρετροϊκές θεραπείες επιτρέπουν στους ανθρώπους που ζουν με τον ιό HIV να ζήσουν μια κανονική ζωή, αποτρέποντας την εξέλιξη της νόσου.

Τι γίνεται με την ανάπτυξη εμβολίου για τον HIV;

Η ανάπτυξη ενός εμβολίου για την αντιμετώπιση του HIV θα σώσει εκατομμύρια ζωές. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη ανακαλύψει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο. Το 2009, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Virology, διαπίστωσε ότι ένα πειραματικό εμβόλιο εμπόδισε περίπου το 31% των νέων περιπτώσεων, ωστόσο περαιτέρω έρευνα σταμάτησε λόγω επικινδυνότητας.

Μάλιστα, στις αρχές του 2013, το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Μολυσματικών Ασθενειών, διέκοψε μια κλινική δοκιμή για το εμβόλιο HVTN 505, καθώς τα δεδομένα έδειξαν ότι δεν εμπόδιζε τη μετάδοση του HIV και δεν μείωνε την ποσότητα του HIV στο αίμα.

Το 2019, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Pittsburgh, ανακοίνωσαν ότι είχαν αναπτύξει μια πολλά υποσχόμενη θεραπεία που τους επέτρεπε (α) να μηχανοποιήσουν ορισμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος για την επανενεργοποίηση του HIV στα κύτταρα που περιέχουν ανενεργό ή λανθάνον HIV και (β) να χρησιμοποιήσουν ένα άλλο σύνολο μηχανικών κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος για να επιτεθούν και να αφαιρέσουν τα κύτταρα με ενεργοποιημένο HIV. Τα ευρήματα τους θα μπορούσαν να αποτελέσουν το θεμέλιο για την κατασκευή ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά του HIV, ωστόσο οι κλινικές μελέτες βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.

Πώς μεταδίδεται ο ιός HIV;

Ο ιός HIV μεταδίδεται μέσω της ανταλλαγής σωματικών υγρών. Αυτό μπορεί να συμβεί με ποικίλους τρόπους, όπως:

• Σεξουαλική επαφή. Κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, ο ιός HIV μπορεί να μεταδοθεί μέσω της ανταλλαγής ορισμένων υγρών, όπως το αίμα, το σπέρμα και οι πρωκτικές και κολπικές εκκρίσεις. Σημειώνεται ότι η ύπαρξη άλλων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης του HIV κατά τη διάρκεια του σεξ.
• Κοινές βελόνες και σύριγγες. Οι βελόνες και οι σύριγγες που έχουν χρησιμοποιηθεί από ένα άτομο με HIV ενδέχεται να περιέχουν τον ιό, ακόμη και αν δεν υπάρχει ορατό αίμα πάνω τους.
• Εγκυμοσύνη και γέννα. Οι μητέρες με HIV, είναι σε θέση να  μεταδώσουν τον ιό στο μωρό τους πριν και μετά τον τοκετό. Σημειώνεται ότι αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο σε περιπτώσεις όπου χρησιμοποιείται φάρμακο για τον HIV.

Πώς θα προστατευθείτε από τον HIV;

Παρόλο που δεν υπάρχει ακόμα εμβόλιο για τον HIV, υπάρχουν άλλοι τρόποι που μπορούν να σας προστατεύσουν, όπως:

• Σιγουρευτείτε ότι ο σύντροφος σας δεν έχει τον ιό. Συζητήστε με τον σύντροφο σας πριν κάνετε σεξ μαζί του.  Ζητήστε του να κάνει εξετάσεις. Κάντε και εσείς αντίστοιχες εξετάσεις.
• Όταν κάνετε στοματικό, κολπικό και πρωκτικό σεξ, φροντίστε να χρησιμοποιείτε πάντα προφυλακτικά.
• Εάν κάνετε ναρκωτικά σε ενέσιμη μορφή, βεβαιωθείτε ότι χρησιμοποιείτε μια καινούρια, αποστειρωμένη βελόνα που δεν έχει χρησιμοποιηθεί από κανέναν άλλο.

Ποιες μορφές προφύλαξης προτείνονται από τους ειδικούς;

1. Προφύλαξη πριν από την έκθεση στο ιό (PrEP)

Για να προφυλαχθούν τα άτομα που δεν έχουν HIV, χρησιμοποιείται ένα καθημερινό φάρμακο πριν από την έκθεση τους στον ιό (PrEP). Πρόκειται για έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο πρόληψης, κυρίως, για όσους έχουν γνωστούς παράγοντες κίνδυνο. Τα άτομα που εκτίθενται περισσότερο σε κίνδυνο είναι:

• Άνδρες που έχουν σεξουαλική επαφή με άνδρες και κυρίως χωρίς την χρήση προφυλακτικού.
• Άνδρες ή γυναίκες που δεν χρησιμοποιούν τακτικά προφυλακτικά και έχουν συντρόφους με αυξημένο κίνδυνο για HIV.
• Όποιος χρησιμοποιεί κοινές βελόνες ή έχει κάνει ένεση ναρκωτικών τους τελευταίους 6 μήνες.
• Γυναίκες που σκέφτονται να μείνουν έγκυες, αλλά ο σύντροφος τους έχει HIV.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης νοσημάτων (CDC), το PrEP μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μόλυνσης κατά περίπου 99% σε άτομα με γνωστούς παράγοντες κινδύνου, ωστόσο για να είναι αποτελεσματικό πρέπει να λαμβάνεται καθημερινά και με συνέπεια.

2. Προφύλαξη μετά την έκθεση στον ιό (PEP)

Η προφύλαξη μετά από την έκθεση (PEP), περιλαμβάνει ένα συνδυασμό  αντιρετροϊκών φαρμάκων, τα οποία χρησιμοποιούνται αφού το άτομο έχει εκτεθεί στον HIV. Οι γιατροί τα προτείνουν στις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Όταν ένα άτομο πιστεύει ότι μπορεί να έχει εκτεθεί στον ιό HIV κατά τη διάρκεια του σεξ (π.χ. επώασε το προφυλακτικό ή δεν χρησιμοποιήθηκε προφυλακτικό).
• Όταν ένα άτομο χρησιμοποίησε κοινή βελόνα κατά τη χρήση ναρκωτικών.
• Όταν ένα άτομο έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση.

Σημειώνεται ότι το PEP πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως μέθοδος πρόληψης έκτακτης ανάγκης και εντός 72 ωρών από την πιθανή έκθεση στον ιό HIV.

3. Η σωστή διάγνωση

Η διάγνωση του HIV και του AIDS είναι ένα σημαντικό βήμα πρόληψης της μετάδοσης. Σύμφωνα με το UNAIDS των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), περίπου το 25% των ατόμων που πάσχουν από HIV παγκοσμίως, δεν γνωρίζουν ότι είναι φορείς.

Υπάρχουν αρκετές διαφορετικές εξετάσεις αίματος που μπορούν να εντοπίσουν τον HIV. Παράλληλα υπάρχουν και άλλες εξετάσεις που χρησιμοποιούν απλά το σάλιο και τα αποτελέσματα τους είναι έτοιμα μέσα σε 20 λεπτά.

Γιατί είναι σημαντική η σωστή θεραπεία;

Πλέον, και χάριν στην πρόοδο της επιστήμης, ο HIV θεωρείται μια διαχειρίσιμη χρόνια ασθένεια. Η αντιρετροϊκή θεραπεία επιτρέπει στους φορείς να διατηρούν σε καλά επίπεδα την υγεία τους, μειώνοντας παράλληλα και τον κίνδυνο μετάδοσης.

Σύμφωνα με το UNAIDS, περίπου το 59% των ατόμων που πάσχουν από HIV λαμβάνουν κάποιο είδος θεραπείας και πιο κάτω θα δούμε το πώς ακριβώς λειτουργούν αυτές οι θεραπείες:

• Μειώνουν το ιικό φορτίο. Το ιικό φορτίο είναι η ποσότητα του RNA του ιού στο αίμα. Ο στόχος της αντιρετροϊκής θεραπείας είναι να μειώσει τον ιό σε μη ανιχνεύσιμο επίπεδο.
• Επιτρέπουν στο σώμα να επαναφέρει τον αριθμό των κυττάρων CD4 στο φυσιολογικό. Τα κύτταρα CD4 προστατεύουν το σώμα από παθογόνους παράγοντες.

Ποιοι τύποι φαρμάκων υπάρχουν για την αντιμετώπιση του HIV;

• Μη νουκλεοσιδικοί αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης (NNRTIs): Απενεργοποιούν μια πρωτεΐνη που χρησιμοποιεί ο HIV για να παράξει αντίγραφα του γενετικού υλικού του στα κύτταρα.
• Αναστολείς της νουκλεοσιδικής ανάστροφης μεταγραφάσης (NRTIs): Δίνουν στον ΗΙV ελαττωματικά δομικά στοιχεία, ώστε να μην μπορεί να δημιουργήσει αντίγραφα του γενετικού του υλικού στα κύτταρα.
• Αναστολείς πρωτεάσης: Απενεργοποιούν ένα ένζυμο που χρειάζεται ο ιός HIV για να παράξει λειτουργικά αντίγραφα του εαυτού του.
• Αναστολείς εισόδου: Εμποδίζουν τον HIV να εισέλθει στα κύτταρα CD4.
• Αναστολείς ενσωμάτωσης: Εμποδίζουν το ένζυμο που χρησιμοποιεί ο ιός για να ενσωματωθεί. Χωρίς αυτό το ένζυμο, ο ιός δεν μπορεί να εισέλθει στο DNA των κυττάρων CD4.

Σημειώνεται ότι τα εν λόγω φάρμακα λαμβάνονται σε συνδυασμούς, ωστόσο για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά πρέπει να λαμβάνονται με συνέπεια.

Τι σημαίνει «μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο»;

Έρευνες έχουν δείξει ότι η επίτευξη και διατήρηση του μη ανιχνεύσιμου ιικού φορτίου μέσω της αντιρετροϊκής θεραπείας, εξαλείφει αποτελεσματικά τον κίνδυνο μετάδοσης του HIV στους σεξουαλικούς συντρόφους του φορέα. Μάλιστα, εξειδικευμένες μελέτες δεν βρήκαν περιπτώσεις μετάδοσης του HIV από έναν θετικό σύντροφο με μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, σε έναν αρνητικό σύντροφο. Αυτές οι μελέτες ανέλυσαν χιλιάδες ζευγάρια που ο ένας εκ των δύο ήταν φορέας και διαπίστωσαν ότι υπήρξαν ακόμη και περιπτώσεις που δεν χρησιμοποιούσαν προφυλακτικά κατά τη διάρκεια του σεξ, αλλά δεν μετέδωσαν τον ιό.

Όταν οι επιστημονική κοινότητα διαπίστωσε ότι «μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο» σημαίνει «μη μετάδοση του ιού», έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην «θεραπεία ως πρόληψη (TasP)». Ειδικότερα, ο UNAIDS θέτει σήμερα σαν στόχο το λεγόμενο «σχέδιο 90-90-90», για να καταφέρει να τερματίσει την επιδημία του AIDS, το οποίο περιλαμβάνει τους εξής επιμέρους στόχους:

• Το 90% όλων των ανθρώπων που ζουν με HIV πρέπει να γνωρίζουν την κατάσταση τους.
• Το 90% όλων των ανθρώπων που έχουν διαγνωστεί με τον ιό πρέπει να παίρνουν αντιρετροϊκά φάρμακα.
• Το 90% όλων των ανθρώπων που λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία πρέπει να έχουν κατεσταλμένο ιικό φορτίο.

Που προσανατολίζεται σήμερα η έρευνα;

Οι ερευνητές αναζητούν σήμερα νέα φάρμακα και θεραπείες για την αντιμετώπιση του HIV. Στόχος τους είναι να βρουν θεραπείες που να επεκτείνουν και να βελτιώνουν την ποιότητα ζωής αυτών των ανθρώπων. Παράλληλα, ελπίζουν ότι θα αναπτύξουν ένα αποτελεσματικό εμβόλιο και μια αποτελεσματική θεραπεία που θα θεραπεύει πλήρως τον HIV.

Οι θεραπείες στις οποίες προσανατολίζεται σήμερα η επιστημονική έρευνα είναι:

• Μηνιαίες ενέσεις: Η μηνιαία ένεση για τον HIV συνδυάζει δύο φάρμακα: τον αναστολέα της ενσωμάσης καμποτετραβίρη και την ριπλιβιρίνη NNRTI (Edurant). Κλινικές μελέτες διαπίστωσαν ότι η μηνιαία ένεση ήταν τόσο αποτελεσματική στην καταστολή του HIV, όσο ο τυπικός συνδυασμός τριών φαρμάκων που λαμβάνονται από το στόμα.
• Στόχευση στις δεξαμενές κυττάρων με HIV: Κάτι που καθιστά δύσκολη την ανακάλυψη μιας θεραπείας για την αντιμετώπιση του HIV, είναι το γεγονός ότι το ανοσοποιητικό σύστημα δυσκολεύεται να αναγνωρίσει και να στοχεύσει τις δεξαμενές των κυττάρων με HIV. Το ανοσοποιητικό σύστημα συνήθως δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα κύτταρα με HIV ή να εξαλείψει τα κύτταρα που αναπαράγουν τον ιό. Ως εκ τούτου, οι ερευνητές προσανατολίζονται σε θεραπείες που θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν και να εξαλείψουν αυτές τις δεξαμενές.
• Η αντιρετροϊκή θεραπεία δεν εξαλείφει τα αποθέματα του HIV. Οι ερευνητές διερευνούν δύο διαφορετικούς τύπους θεραπειών, οι οποίοι θα μπορούσαν δυνητικά να καταστρέψουν τα αποθέματα του:
  • Λειτουργική θεραπεία. Θα ελέγχει την αντιγραφή του ιού εν τη απουσία της αντιρετροϊκής θεραπείας.
  • Θεραπεία αποστείρωσης: Θα εξαλείφει εντελώς τον ιό, αποτρέποντας τον αναδιπλασιασμό του.
• Διαχωρισμός του ιού HIV: Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Illinois στο Urbana-Champaign, χρησιμοποίησαν προσομοιώσεις για να μελετήσουν το καψίδιο του HIV. Το καψίδιο είναι το δοχείο του γενετικού υλικού του ιού, το οποίο προστατεύει τον ιό από το να καταστραφεί από το ανοσοποιητικό σύστημα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η κατανόηση του προφίλ του καψιδίου και του τρόπου με τον οποίο αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον του, θα βοηθήσει τους ερευνητές να βρουν έναν τρόπο να το σπάσουν. Το σπάσιμο του καψιδίου θα απελευθερώσει το γενετικό υλικό του HIV στο σώμα, ώστε να αναγνωριστεί και να καταστραφεί από το ανοσοποιητικό.
• Λειτουργικές θεραπείες: Ο Timothy Ray Brown, ένας Αμερικανός κάτοικος στο Βερολίνο, διαγνώστηκε 1995 με HIV και με λευχαιμία το 2006 (γνωστός ως ασθενής του Βερολίνου). Το 2007, ο Brown έκανε μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων για τη θεραπεία της λευχαιμίας και σταμάτησε την αντιρετροϊκή του θεραπεία. Ο HIV δεν έχει ανιχνευθεί ξανά στο σώμα του από τότε που έγινε η μεταμόσχευση. Τον Μάρτιο του 2019, δημοσιεύθηκε μια έρευνα για δύο άλλους άνδρες που είχαν διαγνωστεί με HIV και καρκίνο. Οι δυο άντρες έκαναν μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων για να αντιμετωπίσουν τον καρκίνο τους, διακόπτοντας και αυτοί την αντιρετροϊκή θεραπεία μετά τη μεταμόσχευση. Εκείνη την εποχή που παρουσιάστηκε η έρευνα με τίτλο ο «ασθενής του Λονδίνου», ο HIV ήταν σε θέση να παραμείνει στην ύφεση για 18 μήνες. Ωστόσο, ο δεύτερος ασθενής, γνωστός ως «ο ασθενής του Ντίσελντορφ» είχε κατορθώσει να παραμείνει σε ύφεση για τρεισήμισι μήνες περισσότερο. Ως εκ τούτου, οι επιστήμονες προσανατολίζονται προς αυτές τις λειτουργικές θεραπείες για να αυξήσουν τον χρόνο ύφεσης του ιού.

Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή;

Οι ερευνητές κατάφεραν να κατανοήσουν το πώς δρούσε ο HIV πριν από 30 χρόνια. Στο πέρασμα των δεκαετιών, η τεχνολογική και ιατρική πρόοδος, οδήγησε σε προηγμένες θεραπείες. Σήμερα, οι αντιρετροϊκές θεραπείες μπορούν να σταματήσουν την πρόοδο του HIV και να μειώσουν το ιικό φορτίο των ασθενών σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα, κάτι που βελτιώνει την υγεία τους και εξαλείφει – όπως είδαμε και πιο πάνω- τον κίνδυνο μετάδοσης.