Μαύρος θάνατος: Λύθηκε το μυστήριο της προέλευσής του 675 χρόνια μετά

Το μυστήριο της προέλευσης του Μαύρου Θανάτου λύθηκε εν μέρει στην τοποθεσία KaraDjigach στα βουνά Tian Shan του Κιργιστάν, όπου οι επιστήμονες εξέτασαν DNA ατόμων που θάφτηκαν στον αρχαίο χώρο ταφής της περιοχής.

Από πού προήλθε η πανδημία του Μαύρου θανάτου;

«Μια θανατηφόρα πανδημία με μυστηριώδη προέλευση», μοιάζει με σύγχρονο τίτλο ταινίας ή βιβλίου, αλλά δεν είναι τίποτε άλλο από μια απτή πραγματικότητα. Οι επιστήμονες, έχουν περάσει αιώνες συζητώντας για την προέλευση του Μαύρου θανάτου που «αφάνισε» σχεδόν τον μεσαιωνικό κόσμο. Σήμερα, σύμφωνα με τους ερευνητές, η πηγή προέλευσης της πανδημίας, δεν αποτελεί πια μυστήριο, με το τοπίο να ξεκαθαρίζει σιγά σιγά μέσω αναλύσεων DNA που πραγματοποιήθηκαν σε λείψανα της εποχής. 

Σύμφωνα με τον Philip Slavin, ιστορικό και μέλος της ερευνητικής ομάδας, του οποίου η μελέτη δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Nature, ο Μαύρος Θάνατος αποτέλεσε το αρχικό κύμα μιας πανδημίας που διήρκησε σχεδόν 500 χρόνια. Σε μόλις 8 χρόνια, από το 1346 έως το 1353, οδήγησε στο θάνατο έως και το 60% του πληθυσμού της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.

Ο Slavin, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Stirling στη Σκωτία, ο οποίος πάντα γοητευόταν ενίοτε από το μυστήριο του Μαύρου θανάτου, βρήκε μια ενδιαφέρουσα ένδειξη σε ένα έργο του 1890, το οποίο περιγράφει έναν αρχαίο χώρο ταφής στο σημερινό βόρειο Κιργιστάν. Το εν λόγω έργο, αναφέρει ότι υπήρχε έξαρση στις ταφές το 1338-39 και ότι υπήρχαν αρκετές επιτύμβιες στήλες που περιέγραφαν τους ανθρώπους που «πέθαναν από έναν παράξενο λοιμό”. Όπως ανέφερε ο ίδιος, όταν υπάρχει έξαρση θανάτων σε μικρό χρονικό διάστημα, τότε σίγουρα κάτι περίεργο συμβαίνει. Μάλιστα, αυτές οι περιπτώσεις παρατηρήθηκαν 7-8 χρόνια πριν από τον Μαύρο θάνατο, γεγονός που κατά τον Slavin θα μπορούσε να αποτελεί «προμήνυμα» της πανδημίας του Μαύρου θανάτου.

Στη βάση αυτής της λογικής, ο Slavin συνεργάστηκε με ειδικούς, με σκοπό να βρει τον αρχαίο χώρο ταφής και ακολούθως να προχωρήσει σε εξετάσεις DNA, στα οστά των θυμάτων αυτού του μυστηριώδους λοιμού. Αφού λοιπόν βρέθηκε ο χώρος ταφής, εξασφαλίστηκαν δείγματα DNA από τα δόντια επτά ατόμων που ήταν θαμμένα στο σημείο. Σύμφωνα με την Μαρία Σπύρου, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Tuebingen και συγγραφέα της μελέτης, επιλέχθηκαν τα δόντια γιατί περιέχουν πολλά αιμοφόρα αγγεία, τα οποία μπορούν να δώσουν ενδείξεις παθογόνων που μεταδίδονται μέσω του αίματος και ενδεχομένως να έδιναν απαντήσεις στους επιστήμονες για την αιτία θανάτου τόσων ατόμων. (10 παρανοήσεις για τη γρίπη του 1918, τη «μεγαλύτερη πανδημία στην ιστορία»: Ποια μαθήματα παίρνουμε για αντιμετώπιση της COVID-19;)

Αφού προσδιορίστηκε η αλληλουχία του DNA, συγκρίθηκε με μια βάση δεδομένων στην οποία περιλαμβάνονται στοιχεία  χιλιάδων μικροβιακών γονιδιωμάτων και διαπιστώθηκε ότι υπήρχε μια συγκεκριμένη μόλυνση, την οποία έφεραν όλα τα άτομα που εξετάστηκαν, τη στιγμή του θανάτου τους.

Η έναρξη του Μαύρου θανάτου έχει συνδεθεί με το λεγόμενο γεγονός «Big Bang», όταν τα υπάρχοντα στελέχη της πανώλης, η οποία μεταφέρεται από ψύλλους σε τρωκτικά, ξαφνικά διαφοροποιήθηκαν. Οι επιστήμονες πίστευαν ότι η διαφοροποίηση ενδέχεται να είχε συμβεί από τον 10^ο αιώνα, αλλά δεν μπορούσαν να το προσδιορίσουν με χρονική ακρίβεια. (Ασθένειες του παρελθόντος που επανεμφανίζονται)

Η ερευνητική ομάδα ανακατασκεύασε με κόπο το γονιδίωμα της Yersinia pestis, πιο γνωστή ως πανούκλα, μέσω των δειγμάτων που εξασφάλισε και βρήκε ότι το στέλεχος στον τόπο ταφής προϋπήρχε της διαφοροποίησης. Επιπρόσθετα, το ίδιο αρχαίο στέλεχος, βρέθηκε και στα τρωκτικά που ζουν σήμερα στην περιοχή, γεγονός που βοήθησε την ερευνητική ομάδα να συμπεράνει ότι το “Big Bang” πρέπει να συνέβη κάπου στην περιοχή για ένα σύντομο χρονικό διάστημα πριν από τον Μαύρο θάνατο.

Σύμφωνα με τον Michael Knapp, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Otago της Νέας Ζηλανδίας, που δεν συμμετείχε στη μελέτη, η έρευνα υπόκειται σε κάποιους αναπόφευκτους περιορισμούς, ανάμεσά τους το μικρό μέγεθος του δείγματος, ωστόσο παραδέχτηκε ότι είναι δύσκολο να βρεθούν επιπλέον δείγματα. Ως εκ τούτου, η έρευνα θεωρείται πολύτιμη, διότι η ανάκτηση του μικροβιακού αρχαίου DNA θα μπορούσε να αποκαλύψει πολλά άλλα στοιχεία για την επίλυση μακροχρόνιων επιστημονικών συζητήσεων που αφορούν την πανδημία του Μαύρου θανάτου. (Πώς η πανδημία έχει αλλοιώσει την αίσθηση του χρόνου μας)