Τι είναι η ηχολαλία;

Ηχολαλία είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο ένα άτομο επαναλαμβάνει συνεχώς ήχους και φράσεις που ακούει και συχνά εμφανίζει προβλήματα στην επικοινωνία με τους άλλους γύρω του, καθώς δυσκολεύεται να εκφράσει τις σκέψεις του. Το άτομο είναι πιθανό να επαναλαμβάνει τις ερωτήσεις που του τίθενται, χωρίς όμως να της απαντάει.  

Γενικότερα, η λεκτική επανάληψη όσον ακούει κάποιος είναι αρκετά κοινή κατά την εκμάθηση μιας νέας γλώσσας ή κατά τη νηπιακή ηλικία, όταν ένα παιδί μαθαίνει να επικοινωνεί με το περιβάλλον του. Συνήθως, μέχρι την ηλικία των 2 ετών ένα παιδί τείνει να επαναλαμβάνει όσα ακούει, χρησιμοποιώντας και δικές του λέξεις στην προσπάθεια του να εκφραστεί. Ενώ, μέχρι την ηλικία των 3 ετών, αρχίζει να εκφράζεται πιο ελεύθερα περιορίζοντας σημαντικά την επανάληψη όσον ακούει. Στα πλαίσια αυτά, η ηχολαλία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκμάθηση νέων γνώσεων ή δεξιοτήτων μέσω της μίμησης, αλλά και για την ενίσχυση της μνήμης ενός ατόμου. 

Παρ’ όλα αυτά, τα παιδιά με αναπτυξιακές δυσκολίες, αυτισμό ή καθυστερημένη ομιλία, τείνουν να διατηρούν την ηχολαλία περισσότερο από το φυσιολογικό, γεγονός που μπορεί να προβληματίσει ιδιαίτερα ένα γονέα. Εφόσον, λοιπόν, ένας γονιός παρατηρήσει ότι το παιδί του χρησιμοποιεί την ηχολαλία σε μεγαλύτερη ηλικία ή εμφανίζει δυσκολίες στην γλωσσική επικοινωνία, είναι καλό να συμβουλευτεί ένα ειδικό γλωσσολόγο, προκειμένου να εξεταστεί το παιδί και να λάβει κάποια θεραπεία, εάν αυτή απαιτείται. 

Η ηχολαλία, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν πρέπει να συγχέεται με το σύνδρομο Tourette, καθώς σε αυτό το άτομο δεν επαναλαμβάνει ότι ακούει, αλλά  φωνάζει ή αναφέρεται σε τυχαία άσχετα πράγματα κατά την διάρκεια της ομιλίας του, χωρίς κανένα προφανή λόγο. Το σύνδρομο Turette μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην επικοινωνία ενός ατόμου, καθώς ο ασθενής δεν έχει κανέναν έλεγχο στο τι λέει ή πότε το λέει.

Τι συμπτώματα εμφανίζουν τα άτομα με ηχολαλία;

Το βασικό σύμπτωμα της ηχολαλίας είναι η λεκτική επανάληψη ήχων, λέξεων ή προτάσεων που το άτομο έχει ακούσει στο παρελθόν. Η ηχολαλία μπορεί να είναι άμεση, εάν το άτομο επαναλαμβάνει αυτό που ακούει αμέσως μετά, ή έμεση. εάν το επαναλαμβάνει ώρες ακόμα και μέρες αργότερα. Τα άτομα με ηχολαλία είναι πιθανόν να εμφανίζουν, επίσης, εκνευρισμό και ευερεθιστότητα, ειδικότερα όταν κάποιος τους κάνει ερωτήσεις. Ακόμα, ενδέχεται να έχουν καταθλιπτική συμπεριφορά και να τείνουν να παραμένουν σιωπηλοί, ενώ δυσκολεύονται αρκετά να ενταχθούν σε μια συζήτηση. 

Που οφείλεται η ηχολαλία και ποια άτομα είναι πιο πιθανό να την εμφανίσουν;

Φυσιολογικά, όλοι οι άνθρωποι εμφανίζουν την ηχολαλία κατά την παιδική ηλικία, όταν μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη γλωσσική επικοινωνία για πρώτη φορά, ενώ μεγαλώνοντας αναπτύσσουν ανεξάρτητη σκέψη και σταματούν να επαναλαμβάνουν τα όσα ακούν. Παρ’ όλα αυτά, αυτό δεν ισχύει για όλους, καθώς τα παιδιά που εμφανίζουν επικοινωνιακές δυσκολίες ή καθυστερημένη ανάπτυξη, είναι πιθανό να επαναλαμβάνουν τα όσα ακούν για πολύ μεγαλύτερο διάστημα. Ιδιαίτερα, τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν πολύ συχνά ηχολαλία, ακόμα και στην ενήλικη ζωή τους. 

Επιπλέον, ενήλικες που βιώνουν σοβαρή αμνησία ή έχουν υποστεί κάποιο τραυματισμό στο κεφάλι, μπορεί να εμφανίσουν ηχολαλία, καθώς προσπαθούν να επανακτήσουν την ικανότητα του λόγου. Ακόμη, κάποιοι άνθρωποι τείνουν να εμφανίζουν την ηχολαλία μόνο όταν αγχώνονται, ενώ άλλοι την εμφανίζουν συνεχώς με αποτέλεσμα να αποφεύγουν να μιλούν, καθώς καταλαβαίνουν ότι αδυνατούν να εκφράσουν όσα θέλουν να πουν. 

Τι μορφές μπορεί να έχει η ηχολαλία;

Η ηχολαλία διακρίνεται σε λειτουργική ή διαδραστική και σε μη διαδραστική, ανάλογα με το αν εκφράζεται στα πλαίσια μιας συνομιλίας ή αν το άτομο επαναλαμβάνει όσο ακούει χωρίς να απευθύνεται σε κάποιον ή να προσπαθεί να επικοινωνήσει. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς ο τρόπος που χρησιμοποιεί ένα άτομο την ηχολαλία, μαρτυρά πολλά για τον τρόπο που αυτό επεξεργάζεται τις πληροφορίες.

Συγκεκριμένα, κατά την λειτουργική ηχολαλία, το άτομο προσπαθεί να επικοινωνήσει με κάποιον άλλο στα πλαίσια μιας συζήτησης, να ζητήσει κάτι από κάποιον ή να εκφράσει μια επιθυμία, επαναλαμβάνοντας τα όσα έχουν ήδη ειπωθεί. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί ερωτήσεις για να εκφράσει μια επιθυμία, όπως να πει “Θέλεις νερό;”, για να εκφράσει την επιθυμία του να πιει νερό. Επιπλέον, μπορεί να επαναλαμβάνει φράσεις που έχει συνηθίσει να ακούει από τους άλλους, όπως “Μπράβο” απευθυνόμενο στον εαυτό του, όταν κάνει κάτι για το οποίο στο παρελθόν του έχουν πει “Μπράβο”. Ακόμη, μπορεί το άτομο να προσπαθεί να εκφράσει μια επιθυμία επαναλαμβάνοντας μια φράση ή ένα ήχο που έχει συνδέσει με αυτήν, για παράδειγμα, μπορεί να μιμείται τον ήχο του αυτοκινήτου, προκειμένου να ζητήσει να πάει κάπου με το αυτοκίνητο.

Από την άλλη, η μη διαδραστική ηχολαλία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για προσωπική παρότρυνση ή υπενθύμιση και δεν απευθύνεται σε κάποιον άλλον. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να επαναλαμβάνει μια ερώτηση ή φράση που του ειπώθηκε, αρκετές φορές χαμηλόφωνα, πριν απαντήσει δυνατά στον συνομιλητή του. Σε διαφορετική περίπτωση, ένα άτομο μπορεί να επαναλαμβάνει μια φράση που έχει ακούσει, ως απόκριση σε κάποιο ερέθισμα που δέχεται, και όχι ως προσπάθεια επικοινωνίας. Για παράδειγμα,  μπορεί να επαναλαμβάνει φράσεις από μια συζήτηση που έχει προηγηθεί ή φράσεις που άκουσε στην τηλεόραση, καθώς περπατάει για να επιστρέψει στο σπίτι, χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο, αλλά ως μέρος μιας ρουτίνας ή με σκοπό να καθησυχάσει και να ηρεμίσει τον εαυτό του.

Ομοίως, ένα άτομο μπορεί να επαναλαμβάνει φράσεις από μια διαφήμιση ή στίχους από κάποιο τραγούδι, όταν δει ή ακούσει κάτι που του θυμίζει τα συγκεκριμένα λόγια, όπως το προϊόν μιας διαφήμισης. Ακόμη, κάποια άτομα μπορεί να χρησιμοποιούν την ηχολαλία, καθώς διεκπεραιώνουν μια διαδικασία, όπως για παράδειγμα το πλύσιμο των δοντιών, δίνοντας αναλυτικές οδηγίες βήμα προς βήμα στον εαυτό τους, με επαναλαμβανόμενο τρόπο και μορφή ρουτίνας, έως ότου ολοκληρωθεί η συγκεκριμένη διαδικασία. “Άνοιξε την βρύση, πλύνε τα χέρια σου, πάρε την οδοντόβουρτσα, βάλε οδοντόκρεμα, βούρτσισε τα δόντια σου, ξέπλυνε το στόμα σου, ξέπλυνε την οδοντόβουρτσα, κλείσε την βρύση”. 

Παρ’ όλα αυτά, το να διακρίνει κάποιος τη διαδραστική από τη μη διαδραστική ηχολαλία μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο και συχνά προϋποθέτει να γνωρίζει καλά το άτομο που την χρησιμοποιεί και τον τρόπο που αυτό σκέφτεται και επικοινωνεί με τους γύρω του. 

Πώς μπορεί να γίνει διάγνωση της ηχολαλίας σε κάποιον;

Ένας ειδικός μπορεί να διαγνώσει σχετικά εύκολα την ηχολαλία κάνοντας μια συζήτηση με το άτομο που την εμφανίζει, καθώς αυτό πιθανότατα τείνει να επαναλαμβάνει συνεχώς όσα έχουν ήδη ειπωθεί και εμφανίζει αρκετές δυσκολίες στην επικοινωνία. Σημαντικό επίσης, είναι να προσδιοριστεί η σοβαρότητα της ηχολαλίας, προκειμένου να δοθεί κατάλληλη θεραπεία που εξαρτάται από το αν η ηχολαλία είναι ήπια ή αρκετά σοβαρή. Συνήθως, έλεγχος για ηχολαλία γίνεται στα παιδιά με έντονες επικοινωνιακές δυσκολίες, με καθυστερημένη ομιλία και κυρίως στα παιδιά με αυτισμό. 

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η ηχολαλία;

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη και απόλυτα αποτελεσματική θεραπεία για την ηχολαλία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν διάφοροι τρόποι που μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του ατόμου και να διευκολύνουν την επικοινωνία του με τους άλλους, περιορίζοντας τα συμπτώματα της ηχολαλίας, όσο αυτό είναι δυνατόν. Η αντιμετώπιση της ηχολαλίας εξαρτάται κατά βάση από την σοβαρότητα αυτής, ενώ συνήθως μπορεί να αντιμετωπιστεί με γλωσσική θεραπεία από ειδικό γλωσσολόγο, με φαρμακευτική αγωγή, αλλά και με παράλληλη φροντίδα στο σπίτι.

Πιο αναλυτικά, τα άτομα με ηχολαλία μπορούν να κάνουν τακτικές συνεδρίες γλωσσοθεραπείας, προκειμένου να μάθουν να χειρίζονται το πρόβλημα τους και να βελτιώσουν τον τρόπο που εκφράζονται και επικοινωνούν με τους άλλους. Κατά την διάρκεια των συνεδριών, ο θεραπευτής καθοδηγεί τα άτομα να σκέφτονται με διαφορετικό τρόπο και να ανταποκρίνονται σε ένα διάλογο, για παράδειγμα μαθαίνοντας πως να απαντούν σε ερωτήσεις.  

Επιπλέον, όσον αφορά τα φάρμακα που μπορεί να χορηγηθούν για την ηχολαλία, αυτά περιλαμβάνουν κυρίως αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά, τα οποία περιορίζουν την εμφάνιση της, καθώς όταν ένα άτομο αγχώνεται εντείνονται τα συμπτώματα της ηχολαλίας. Παρ’ όλα αυτά, τα φάρμακα αυτά δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση θεραπεία και δεν λύνουν το πρόβλημα, ενώ ενδέχεται να έχουν και αρκετές παρενέργειες, εάν χρησιμοποιούνται μακροχρόνια, κυριότερη εκ των οποίων ο εθισμός.

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, τα άτομα με ηχολαλία είναι σημαντικό να εξασκούνται και στο σπίτι, προκειμένου να βελτιώσουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες. Ιδιαίτερα, εάν ένα μικρό παιδί εμφανίζει ηχολαλία, υπεύθυνοι είναι κυρίως οι γονείς και το περιβάλλον του, ούτως ώστε να το βοηθούν σε καθημερινή βάση να εξασκεί την γλωσσική επικοινωνία. Για το σκοπό αυτό, είναι σημαντικό οι γονείς να μιλούν καθαρά στο παιδί με υπομονή και να χρησιμοποιούν πλήρες και σωστό συντακτικό. Ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, φαίνεται να βοηθάει να ενθαρρύνουν το παιδί να χρησιμοποιεί περιορισμένο λεξιλόγιο, το οποίο διευκολύνει την κατανόηση και την δυνατότητα επικοινωνίας του. Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς συστήνεται να επικοινωνήσουν με κάποιον ειδικό γλωσσολόγο ή να παρακολουθήσουν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα στο ίντερνετ, προκειμένου να γνωρίζουν πως πρέπει να χειριστούν την επικοινωνία με το παιδί τους, εφόσον αυτό πάσχει από ηχολαλία.  

Τέλος, είναι σημαντικό να μην πανικοβάλλεται ένας γονιός, εάν το παιδί του σε νηπιακή ηλικία τείνει να επαναλαμβάνει ό,τι ακούει, καθώς αυτό είναι μέρος της φυσιολογικής διαδικασίας εκμάθησης της γλωσσικής επικοινωνίας μέσω της μίμησης, και υποχωρεί μόνο του καθώς το παιδί μεγαλώνει. Στο στάδιο αυτό, οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν το παιδί τους να χρησιμοποιεί ένα ευρύ λεξιλόγιο και να επικοινωνεί με τους γύρω του και με άλλους τρόπους. Ενώ, μόνο εάν, η ηχολαλία επιμένει, καθώς το παιδί μεγαλώνει ή συνυπάρχει με ενδείξεις αυτισμού ή γενικότερων επικοινωνιακών δυσκολιών θα πρέπει να ζητηθεί βοήθεια από κάποιον ειδικό. 

Πηγές:

• Heffner, G. J. (n.d.). Echolalia – repetitive speech
  autism-help.org/communication-echolalia-autism.htm
• Neely, L., Gerow, S., Rispoli, S., Lang, R., Pullen, N. (2016, March). Treatment of echolalia in individuals with autism spectrum disorder: A systematic review. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 3(1)
  link.springer.com/article/10.1007/s40489-015-0067-4
• Stokes, S. (n.d.). Increasing expressive skills for verbal children with autism. Retrieved from
  cesa7.org/sped/autism/verbal/verbal11.html
• Vicker, B. (2009). Functional categories of immediate echolalia
  iidc.indiana.edu/?pageId=535
• What is tourette. (n.d.)
  tourette.org/about-tourette/overview/what-is-tourette/
• Ο δρόμος του λόγου, Κέντρο ειδικών θεραπειών http://www.dromostoulogou.gr/articles/123/IXOLALIA 
• Λόγος και επικοινωνία, Κέντρο ειδικών θεραπειών https://www.logosepikinonia.gr/gr/el/articles/ixolalia-ston-aytismo