Οι ασθένειες γήρατος πλήττουν ένα σημαντικό μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού και χρήζουν ειδικής ιατροφαρμακευτικής φροντίδας. Πέραν των φαρμάκων που δημιουργούνται για την μείωση των συμπτωμάτων οι ειδικοί προτείνουν και την υιοθέτηση από μικρή ηλικία ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής, συμπεριλαμβανομένων την διατροφή και την άσκηση. Ωστόσο επικρατεί και η υπόθεση πως το υψηλό μορφωτικό επίπεδο μπορεί να βοηθήσει στην επιβράδυνση της απώλειας των νοητικών μας ικανοτήτων, θεωρία που εξετάζεται από μια ευρωπαϊκή ερευνητική ομάδα με δείγμα πάνω από 2.000 Ευρωπαίων.

Πόσο γρήγορα γερνάει ο εγκέφαλος ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο;

Πραγματοποιήθηκαν μαγνητικές τομογραφίες (MRI) σε 2.000 άτομα, 29-91 ετών για 11 χρόνια, παρακολουθώντας συγκεκριμένα τον ρυθμό ατροφίας του εγκεφαλικού παρεγχύματος. Παρότι ο εγκέφαλος των ατόμων με Πανεπιστημιακή μόρφωση ήταν ελάχιστα μεγαλύτερος από άτομα που δεν είχαν την αντίστοιχη εκπαίδευση, ο ρυθμός απώλειας  εγκεφαλικού παρεγχύματος παρέμενε ο ίδιος.

Παρόλα αυτά τα ευρήματα, υπάρχει μια αντίπερα όχθη ερευνητών, που θεωρεί πως η συγκεκριμένη έρευνα δεν καταρρίπτει απαραίτητα παλαιότερες μελέτες. Μπορεί η ατροφία εγκεφαλικού παρεγχύματος να είναι το ίδιο σε όλους, αλλά αυτό που παραμένει σε καλύτερη κατάσταση είναι το γνωστικό απόθεμα των ατόμων με Πανεπιστημιακή μόρφωση. Ως γνωστικό απόθεμα ορίζεται το σύστημα του εγκεφάλου που αντισταθμίζει τις μνημονικές απώλειες και ατροφίες του οργάνου. Επιπλέον, υπάρχει συσχέτιση της Πανεπιστημιακής μόρφωσης με υψηλότερο εισόδημα, άρα και καλύτερες διατροφικές συνήθειες καθώς και περισσότερες ευκαιρίες για άσκηση. Δεδομένου ότι υψηλό κίνδυνο άνοιας εμφανίζουν άτομα με υψηλή πίεση ή διαβήτη, μπορούμε να δούμε την συσχέτιση που γινόταν ανά τα χρόνια με την ανώτατη μόρφωση και την διατήρηση γνωστικών και μνημονικών ικανοτήτων.

Αλτσχάιμερ: η θεωρία που δεν εξετάσαμε

Το μήνυμα που θέλουν να περάσουν οι ερευνητές της συγκεκριμένης μελέτης είναι πως πρέπει να πραγματοποιούνται περισσότερες μεγάλης διάρκειας έρευνες, που παρακολουθούν το δείγμα για πολλά χρόνια, πριν προχωρήσουν σε συσχετίσεις παραγόντων. Είναι ακόμα πολλά αυτά που δεν ξέρουμε για τις ασθένειες γήρανσης του εγκεφάλου. Μόλις το 2018 επανεξετάστηκε η θεωρία της εκδήλωσης νόσου Αλτσχάιμερ, όπου πρώτιστα θεωρούσαμε  πως ο κύριος υπαίτιος είναι οι πλάκες αμυλοειδούς ή οι νευροινιδιακοί σωροί,  σύμπλοκα που προκαλούν αλλοιώσεις σε συγκεκριμένα σημεία του εγκεφάλου. Ωστόσο, μια ερευνητική ομάδα, χρησιμοποίησε μαθηματικά μοντέλα και ανέλυσε δεδομένα από την έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων μέχρι και τα συμπτώματα που εκδηλώνουν οι ασθενείς, χωρίς να ακολουθεί την γνωστή πρωταρχική θεωρία. Όλες αυτές τις πληροφορίες τις συνέλλεξαν από «τράπεζες εγκεφάλων» , όπου ουσιαστικά αποθηκεύονται εγκέφαλοι ανθρώπων που ήθελαν να δωρίσουν τον εγκέφαλο τους για την επιστήμη. Αυτό που παρατήρησαν, ήταν πως σε πρώιμα στάδια Αλτσχάιμερ, αυξάνονταν ή μειώνονταν η έκφραση γονιδίων που σχετίζονταν με ιικές μολύνσεις, συγκεκριμένα δύο τύπους έρπητα, HHV-6A και HHV-7A. Παρότι η θεωρία πως η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί να προκαλείται από παθογόνους μικροοργανισμούς έχει διατυπωθεί εδώ και μισό αιώνα, δεν εξετάστηκε ποτέ ενδελεχώς. Βλέπουμε λοιπόν πως η πρόοδος της επιστήμης είναι μεν τεράστια, αλλά πως πρέπει να συνεχίζουμε να επανεξετάζουμε, να αναλύουμε νέα δεδομένα και να παρατηρούμε από διαφορετικές οπτικές γωνίες, θεωρίες οι οποίες είναι ευρέως αποδεκτές.

Μπορούμε να καθυστερήσουμε την ατροφία του εγκεφαλικού ιστού;

Ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή και το σημαντικότερο, διατηρώντας υψηλά επίπεδα σωματικής άσκησης, είτε συχνό περπάτημα, είτε κάποιο χόμπυ που απαιτεί κίνηση όπως η κηπουρική, μπορούμε να βοηθήσουμε τον εγκέφαλο μας. Άτομα που έχουν εντάξει κάποιας μορφής έντονης σωματικής άσκησης στην καθημερινότητα τους, έχουν ηλικία εγκεφάλου κατά 4 χρόνια μικρότερη από άτομα με χαμηλότερα επίπεδα άσκησης. Δεν χρειάζεται όμως να φτάσουμε στην τρίτη ηλικία για να υιοθετήσουμε έναν καλύτερο τρόπο ζωής, όσο νωρίτερα τόσο το καλύτερο.