Τι είναι η φαρμακογονιδιωματική;

Η φαρμακογονιδιωματική είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο η γενετική σύσταση ενός ατόμου καθορίζει την αντίδρασή του σε διάφορα φάρμακα. Εξετάζει πολλές πλευρές του μεταβολισμού των φαρμάκων και πώς αυτός επηρεάζεται από τη γενετική σύσταση ενός ατόμου. Όταν ένα φάρμακο εισέρχεται στον οργανισμό, αλληλεπιδρά με διάφορες πρωτεΐνες, όπως πρωτεΐνες-μεταφορείς που βρίσκονται στην κυκλοφορία του αίματος, υποδοχείς που βρίσκονται πάνω στην επιφάνεια των κυττάρων, πρωτεΐνες-μεταφορείς στο εσωτερικό των κυττάρων και ένζυμα που το μεταβολίζουν. Όλες αυτές οι πρωτεΐνες, επηρεάζουν την θέση δράσης του κάθε φαρμάκου, την απορρόφηση, την διάσπαση και την απέκκρισή του.

Ποια είναι τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα της φαρμακογονιδιωματικής;

Μερικά από τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα της φαρμακογονιδιωματικής περιλαμβάνουν:

• Πιο στοχευμένα και αποτελεσματικά φάρμακα: Καθώς έχουν εντοπιστεί και αναλυθεί ποικίλες πρωτεΐνες, ένζυμα και RNA μόρια που σχετίζονται με ασθένειες, είναι πλέον εφικτό για τις φαρμακευτικές εταιρείες να κατασκευάζουν φάρμακα που στοχεύουν με μεγαλύτερη ακρίβεια ορισμένες ασθένειες, μεγιστοποιώντας με αυτό τον τρόπο την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και ελαχιστοποιώντας τη ζημιά που προκαλείται στους γειτονικούς υγιείς ιστούς.
• Πιο ασφαλή φάρμακα: Πλέον, χάρη στη δυνατότητα ανάλυσης του γενετικού προφίλ του ασθενή, ο γιατρός μπορεί να συνταγογραφεί την κατάλληλη και πιο αποτελεσματική θεραπεία. Έτσι, αποφεύγονται παρενέργειες από τα φάρμακα και ταυτόχρονα μειώνεται τόσο ο χρόνος λήψης της θεραπείας όσο και ο χρόνος ανάρρωσης.
• Ακριβής καθορισμός της κατάλληλης δοσολογίας: Η νοοτροπία του καθορισμού της δόσης ενός φαρμάκου βάσει της ηλικίας και του βάρους σταδιακά αντικαθίσταται από το πόσο καλά μεταβολίζεται από τον εκάστοτε οργανισμό και από το αντίστοιχο χρονικό διάστημα.
• Πιο λεπτομερής διαγνωστικός έλεγχος: Η λεπτομερής γνώση του γενετικού υλικού ενός ανθρώπου του επιτρέπει να προσαρμόσει τον τρόπο ζωής του έτσι ώστε να μειώσει κατά το δυνατόν την πιθανότητα ανάπτυξης συγκεκριμένων νόσων στις οποίες είναι επιρρεπής για γενετικούς λόγους. Επιπλέον, η επίγνωση των γενετικών παραγόντων που επηρεάζουν τη σοβαρότητα μιας νόσου επιτρέπουν την προσεκτικότερη παρακολούθηση και τη χορήγηση θεραπείας την κατάλληλη χρονική στιγμή.

Από τη φαρμακογονιδιωματική στην εξατομικευμένη θεραπεία

Η φαρμακογονιδιωματική φαίνεται πως μεταβάλλει ραγδαία τον χώρο της ιατρικής, αφού ανοίγει τον δρόμο για εξατομικευμένες μεθόδους θεραπείας και όχι απλώς μια ενιαία θεραπεία για ένα σύνολο ασθενών. Στόχος της είναι ο σχεδιασμός μιας θεραπείας με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια και αποτελεσματικότητα, της οποίας τα αποτελέσματα θα στηρίζονται στη γενετική μεταβλητότητα του κάθε ατόμου. Χάρη στις πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα αυτόν, είναι πλέον κατανοητό το γιατί μια ομάδα ασθενών αντιδρά με διαφορετικό τρόπο στην ίδια θεραπευτική αγωγή.

Συγκεκριμένα, είναι πλέον γνωστό ότι ο μεταβολισμός και η επίδραση ενός φαρμάκου στον οργανισμό καθορίζεται από πολύπλοκες διαδικασίες που περιλαμβάνουν τη συμμετοχή πλήθους πρωτεϊνών, οι οποίες κωδικοποιούνται από έναν αντίστοιχο αριθμό γονιδίων. Ωστόσο, ακόμα και μικρές αλλαγές στα γονίδια (μεταλλάξεις) μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία της παραγόμενης πρωτεΐνης και άρα στον διαφορετικό τρόπο μεταβολισμού ενός φαρμάκου.

Μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν, για την απόκριση των ασθενών σε μια κοινή θεραπευτική αγωγή εξετάζονταν μόνο μη γενετικοί παράγοντες (φύλο,ηλικία, τρόπος ζωής, ιατρικό ιστορικό κτλ.). Πλέον, εκτός από αυτούς τους παράγοντες, λαμβάνεται υπόψη και η γονιδιακή σύσταση του κάθε ατόμου, λόγω του ρόλου που διαδραματίζει το γονιδίωμα στην απόκριση σε μια θεραπεία.

Η εξατομικευμένη θεραπεία συνίσταται στο:

1. σωστό φάρμακο
2. στη σωστή δοσολογία
3. για τον σωστό ασθενή
4. τη σωστή χρονική στιγμή

Για την εξατομίκευση της θεραπείας το πρώτο βήμα είναι η λήψη δείγματος DNA από έναν ασθενή. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται μια σειρά από διαγνωστικές δοκιμασίες με τις οποίες αξιολογείται το πώς ο οργανισμός ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένες φαρμακευτικές αγωγές με βάση τη γονιδιακή του σύσταση. Φυσικά, δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί η απόκριση σε κάθε πιθανό φάρμακο με βάση μόνο ένα φαρμακογονιδιωματικό τεστ, όμως με αυτό τον τρόπο προσδιορίζεται η αντίδραση του οργανισμού στα φάρμακα που αφορούν την εκάστοτε ασθένεια πριν την έναρξη της θεραπείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εξατομικευμένη θεραπεία εκτός από διαγνωστικό, έχει και προγνωστικό χαρακτήρα, καθώς ο έλεγχος της καταλληλότητας ενός φαρμάκου πριν τη χορήγησή του στον ασθενή έχει μειώσει σημαντικά τις ανεπιθύμητες επιπτώσεις. Χάρη στις νέες αυτές μεθόδους η επιλογή της φαρμακευτικής θεραπείας για κάθε ασθενή είναι ασφαλέστερη και ακριβέστερη, η δοσολογία καθορίζεται με υψηλότερη επιτυχία και λιγότερες παρενέργειες, ενώ παράλληλα συγκεντρώνεται πλήθος γενετικών δεδομένων που συμβάλλει στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων.

Πώς προδιαγράφεται το μέλλον;

Στο μέλλον, η εξατομικευμένη φαρμακοθεραπεία πρέπει να ενσωματώσει στη μελέτη του γενετικού προφίλ κάθε ατόμου άλλες μη γενετικές παραμέτρους. Με τον τρόπο αυτό, θα προσδιοριστούν οι μηχανισμοί της διαφορετικής απόκρισης στα φάρμακα και θα εξηγηθεί σημαντικό ποσοστό της ποικιλόμορφης απόκρισης στην ίδια φαρμακοθεραπεία.