Στην αρχή ενός νέου έτους, κάποιοι από εμάς αναζητούν την ανανέωση, παίρνουν αποφάσεις και επαναλαμβάνουν τους στόχους τους. Αναπτύσσουμε ελπίδες και προσδοκίες για το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον – ειδικά αν καταφέρουμε να διατηρήσουμε ένα πρόγραμμα άσκησης ή διατροφής! Έτσι, οι προσδοκίες μας συνδέονται με την υγεία μας. Νέες έρευνες δείχνουν ότι οι προσδοκίες μπορούν επίσης να έχουν αντίκτυπο απέναντι στην πρόληψη και τη θεραπεία του καρκίνου.

Οι ψυχολόγοι έχουν μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με προληπτικές συμπεριφορές υγείας (π.χ. χρήση αντηλιακού) και συχνά έχουν λάβει υπόψη τους παράγοντες πρόβλεψης όπως: πόσο υψηλός είναι ο κίνδυνος που οι άνθρωποι θεωρούν ότι διατρέχουν για ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, πόσο σοβαρή θεωρούν ότι είναι η πάθηση που μπορεί να προλάβουν και τις αντιλήψεις τους σχετικά με το ποια είναι τα κοινωνικά πρότυπα για την άσκηση μιας προληπτικής συμπεριφοράς. Έχουν επίσης μελετήσει την πιθανή επιρροή των συστάσεων των ιατρών για συμμετοχή σε μια συμπεριφορά πρόληψης. Μια νεότερη εστίαση είναι η εξέταση του πώς οι άνθρωποι αναμένουν ότι η συμμετοχή σε μια συμπεριφορά πρόληψης θα τους κάνει να αισθανθούν. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι οι προθέσεις συμμετοχής σε μια συμπεριφορά σχετική με την υγεία που βασίζονται στην αναμενόμενη συναισθηματική αντίδραση (ή στις αναμενόμενες συναισθηματικές αντιδράσεις) είναι σημαντικά ισχυρότεροι παράγοντες πρόβλεψης της πραγματικής συμπεριφοράς.

Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα όπου έχει εξεταστεί ο ρόλος των αναμενόμενων συναισθηματικών αντιδράσεων είναι η αντιμετώπιση των χαμηλών ποσοστών λήψης χημειοπροληπτικών φαρμάκων (δηλαδή ταμοξιφαίνης ή ραλοξιφαίνης) από γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Παρόλο που η πιθανότητα μείωσης του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού με αυτά τα φάρμακα είναι αρκετά σημαντική, οι γυναίκες αποφεύγουν αυτές τις επιλογές όχι μόνο λόγω του ενδεχόμενου ανησυχητικών παρενεργειών (π.χ. εξάψεις και, σπάνια, σοβαρότερες εκβάσεις όπως ο καρκίνος του ενδομητρίου) αλλά και επειδή προσδοκούν ότι η τακτική λήψη ενός φαρμάκου για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν θα είναι καθησυχαστική, αλλά αγχωτική. Για να εξεταστεί αυτό το φαινόμενο, οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με κίνδυνο για καρκίνο του μαστού που είχαν εγγραφεί σε μια τυχαιοποιημένη δοκιμή ενός διαδικτυακού βοηθήματος λήψης απόφασης για τη χημειοπροφύλαξη από τον καρκίνο ερωτήθηκαν για το πώς ανέμεναν ότι η λήψη του φαρμάκου θα τις έκανε να αισθάνονται. Η πλειονότητα των γυναικών, ακόμη και εκείνες που είχαν εκτεθεί στο βοήθημα λήψης απόφασης, δεν ανέμεναν ότι η λήψη ενός φαρμάκου χημειοπροφύλαξης από τον καρκίνο θα τις έκανε να αισθάνονται λιγότερο αγχωμένες για την υγεία τους. Επιπλέον, όσες είχαν πιο αρνητικές προσδοκίες σχετικά με το πώς θα αισθάνονταν, είχαν λιγότερη προδιάθεση να λάβουν το φάρμακο και λιγότερες πιθανότητες να το λάβουν πράγματι κατά την παρακολούθηση 3 μηνών.

Πώς σχετίζεται ο καρκίνος με τις προσδοκίες των ασθενών;

Σε μια συναφή ερευνητική γραμμή, οι προσδοκίες των ασθενών με καρκίνο σχετικά με την πιθανότητα να βιώσουν παρενέργειες της θεραπείας, όπως ναυτία, πόνο, κόπωση και εμετό, έχει επίσης βρεθεί ότι προβλέπουν τον βαθμό στον οποίο θα τις βιώσουν στη συνέχεια. Στην περίπτωση αυτών των συμπτωμάτων, τα οποία δεν είναι υπό εκούσιο έλεγχο, η σύνδεση μεταξύ προσδοκιών και εμπειρίας θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερα ισχυρή και αυτοενισχυόμενη: όταν μια προσδοκία επιβεβαιώνεται με την εμπειρία ενός συμπτώματος, αυτό διαιωνίζει ένα είδος αυτοεκπληρούμενης προφητείας που είναι ακόμη και πέρα από τον συνειδητό έλεγχο.

Αυτά είναι παραδείγματα όπου η πρόβλεψη αρνητικών μελλοντικών καταστάσεων μπορεί να εμποδίσει τα ιδανικά αποτελέσματα. Δυστυχώς, οι προσδοκίες μας μπορεί να είναι ανακριβείς και προκατειλημμένες, εστιάζοντας, για παράδειγμα, δυσανάλογα μόνο στις πιο αγχωτικές πτυχές των μελλοντικών καταστάσεων, εμποδίζοντάς μας να αναλάβουμε καθαρή και λογική σκέψη. Επιπλέον, είμαστε διαβόητα ανακριβείς στη συναισθηματική πρόβλεψη, ή στην πρόβλεψη του πώς θα αισθανθούμε μετά την ανάληψη μιας συγκεκριμένης δράσης. Έτσι, το να βασίζουμε τις αποφάσεις στο πώς περιμένουμε ότι θα αισθανθούμε μπορεί να είναι εσφαλμένο. Επίσης, οι προσδοκίες για πιθανές παρενέργειες της θεραπείας μπορεί να είναι βάσιμες, αλλά μπορεί να αποκτήσουν δική τους ζωή. Τέτοιες προσδοκίες είναι τόσο ισχυρές που μπορούν να οδηγήσουν σε εμπειρίες δυσάρεστων συμπτωμάτων ακόμη και ως απάντηση σε αδρανείς παράγοντες (αυτές ονομάζονται nocebo effects, παρόμοια αλλά αντίθετα σε αποτέλεσμα με τα πιο γνωστά placebo effects).

Αντίθετα, υπάρχουν επίσης παραδείγματα όπου οι θετικές προσδοκίες μπορούν να έχουν σωτήρια αποτελέσματα στο πλαίσιο του καρκίνου. Για παράδειγμα, οι ενήλικες επιζώντες από καρκίνο στην παιδική ηλικία που είχαν πιο θετικές προσδοκίες για την πορεία της ασθένειάς τους (δηλ. υποστήριζαν δηλώσεις όπως “όταν σκέφτομαι την ασθένειά μου υποθέτω ότι όλα θα πάνε καλά”) είχαν καλύτερη ποιότητα ζωής σε σχέση με την υγεία, σωματική και κυρίως ψυχική. Ομοίως, σε μια διαχρονική μελέτη, οι ασθενείς με καρκίνο του προστάτη που είχαν πιο θετικές προσδοκίες για τον καρκίνο του προστάτη πριν από την επέμβαση (δηλαδή, όσον αφορά τα αναμενόμενα προβλήματα ούρησης, την ικανοποίηση από τη σεξουαλική λειτουργία, την εμπιστοσύνη στις σεξουαλικές ικανότητες, τη στοργή από τους συντρόφους τους, τη λήψη ενημερωμένων αποφάσεων για τη θεραπεία, τη λύπη για τις αποφάσεις για τη θεραπεία, την ανησυχία για την υγεία και τα αποτελέσματα της θεραπείας του καρκίνου) είχαν καλύτερη ποιότητα ζωής ένα χρόνο αργότερα. Έτσι, οι προσδοκίες έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν την εμπειρία του καρκίνου, προς το χειρότερο και προς το καλύτερο- η κατανόησή τους μπορεί να είναι ένα πρώτο βήμα για τον παραγωγικό περιορισμό ή την αξιοποίηση των επιπτώσεών τους.