Μετά από πολλές έρευνες, είναι πλέον σαφές ότι το jet lag δεν είναι απλώς ένα φαινόμενο που επηρεάζει τη συγκέντρωση ή την ποιότητα του ύπνου των ανθρώπων. Μπορεί να έχει σοβαρές σωματικές επιπτώσεις, ιδίως για όσους το βιώνουν τακτικά, όπως οι συχνοί ταξιδιώτες ή τα πληρώματα των αεροσκαφών.

Τι είναι το jet lag;

Το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί σε έναν 24ωρο κύκλο, εναλλάσσοντας σε τακτά χρονικά διαστήματα περιόδους ύπνου και εγρήγορσης. Γνωστοί ως κιρκάδιοι ρυθμοί, οι κύκλοι αυτοί ρυθμίζονται από ένα εσωτερικό “ρολόι” στον εγκέφαλο.

Όταν ταξιδεύουμε σε μια νέα ζώνη ώρας, οι κιρκάδιοι ρυθμοί μας χρειάζονται αρκετές ημέρες για να προσαρμοστούν. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται jet lag, και χαρακτηρίζεται από διαταραχή του ύπνου και μειωμένη λειτουργικότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Συχνά, οι άνθρωποι συγχέουν τις επιπτώσεις του jet lag με τις επιπτώσεις των πτήσεων. Πρόκειται απλώς για έναν αποσυγχρονισμό των ρολογιών του σώματος λόγω της μετακίνησης από ένα μέρος σε ένα άλλο. Αλλά το να είστε αφυδατωμένοι όταν φτάνετε είναι συνέπεια του ότι βρίσκεστε στο αεροπλάνο για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ποια είναι τα προβλήματα υγείας που συνδέονται με το jet lag;

Πέρα από τις διαταραχές στον ύπνο και τη λειτουργία κατά τη διάρκεια της ημέρας, το ταξίδι σε διαφορετικές χρονικές ζώνες μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά από άλλα βραχυπρόθεσμα προβλήματα υγείας. Τείνουν να μην είναι πολύ σοβαρά, αλλά μπορεί να είναι δυσάρεστα και να καταστρέψουν ακόμη και τις διακοπές σας.

1. Προβλήματα στο στομάχι

Τα πιο συνηθισμένα παράπονα περιλαμβάνουν προβλήματα στο στομάχι και λιγούρες για φαγητό σε περίεργες ώρες. Οι άνθρωποι πεινάνε τις ώρες που συνήθως τρώνε, οι οποίες μπορεί να είναι στη μέση της νύχτας στη νέα ζώνη ώρας. Οι κύκλοι σίτισης διαταράσσονται, το ίδιο και η πέψη.

Οι άνθρωποι αναγκάζονται να προσπαθήσουν να κοιμηθούν όταν το σώμα τους είναι προετοιμασμένο να είναι ξύπνιο- όπως και προσπαθούν να μείνουν ξύπνιοι όταν το σώμα τους προσπαθεί να τους κάνει να κοιμηθούν, με την ίδια λογική τρώνε όταν το πεπτικό τους σύστημα δεν είναι έτοιμο για ένα γεύμα.

2. Ακανόνιστες περίοδοι

Είναι επίσης αρκετά συχνό φαινόμενο για τις γυναίκες να παρατηρούν τον αντίκτυπο του jet lag στο χρονοδιάγραμμα των εμμηνορροϊκών τους κύκλων.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι περίοδοι συχνά καθυστερούν.

Και για όσες παίρνουν αντισυλληπτικά από το στόμα – ή οποιοδήποτε άλλο φάρμακο – η μετάβαση στο πρόγραμμα της νέας χρονικής ζώνης μπορεί να αποτελέσει πηγή επιπλοκών.

Οι άνθρωποι που παίρνουν φάρμακα που πρέπει να λαμβάνονται σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας μπορεί να καταλήξουν να τα παίρνουν σε λάθος ώρες για τον οργανισμό τους, αν δεν μετατοπίσουν το κιρκάδιο ρολόι τους στη ζώνη ώρας του προορισμού τους.

3. Μακροπρόθεσμες συνέπειες

Οι άνθρωποι που δεν πετούν συχνά είναι απίθανο να αναπτύξουν σοβαρότερα χρόνια σωματικά προβλήματα ως αποτέλεσμα του jet lag.

Αλλά μελέτες που αφορούν τα πληρώματα αεροσκαφών ή εργαζόμενους σε βάρδιες έχουν τεκμηριώσει τις εξουθενωτικές σωματικές επιπτώσεις του επαναλαμβανόμενου jet lag στην υγεία. Ο κίνδυνος αύξησης του σωματικού βάρους και της εμφάνισης μεταβολικών καταστάσεων όπως ο διαβήτης τύπου 2 φαίνεται να είναι αυξημένος.

Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι οι αεροσυνοδοί έχουν επίσης υψηλότερα ποσοστά καρκίνου (ιδίως καρκίνου του μαστού και μελανώματος). Οι ερευνητές δεν είναι βέβαιοι για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Είναι πιθανό να ευθύνεται η επανειλημμένη έκθεση σε κοσμικές ακτινοβολίες κατά την πτήση, αλλά μελέτες σε ζώα έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι το χρόνιο jet lag μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό για την κατανόηση αυτού του κινδύνου καρκίνου. Τα ποντίκια που τίθενται σε κατάσταση jet lag φαίνεται πράγματι να αναπτύσσουν ταχύτερα καρκινικά κύτταρα.

Είναι επίσης πιθανό ότι το χρόνιο τζετ λαγκ επιταχύνει τη γνωστική παρακμή. Σε μια μελέτη, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι μεταξύ του προσωπικού που εργαζόταν σε διεθνείς πτήσεις, εκείνοι που βρίσκονταν στη δουλειά τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σημείωναν χειρότερα αποτελέσματα σε τεστ μνήμης.

Αν και πρέπει να διεξαχθούν περισσότερες έρευνες για να αξιολογηθεί η σχέση μεταξύ του χρόνιου jet lag και αυτών των καταστάσεων, τα στοιχεία αρχίζουν σιγά σιγά να συσσωρεύονται.

Πώς να αντιμετωπίσετε το jet lag;

Για να αξιοποιήσετε στο έπακρο το χρόνο σας στο εξωτερικό και να μειώσετε στο ελάχιστο τις αρνητικές επιπτώσεις του jet lag, μπορείτε εύκολα να λάβετε μερικά μέτρα.

• Προσαρμόστε το πρόγραμμα του ύπνου σας πριν από την πτήση

Μπορείτε πριν αναχωρήσετε από τη χώρα σας, να αλλάξετε σταδιακά το πρόγραμμα ύπνου σας. Αν ταξιδεύετε ανατολικά, το να πηγαίνετε σταδιακά για ύπνο νωρίτερα κάθε μέρα πριν από την πτήση μπορεί να βοηθήσει. Αν πετάτε δυτικά, θα είναι πιο αποτελεσματικό να καθυστερήσετε τον ύπνο.

• Φως και μελατονίνη

Δεν μπορείτε όμως να αλλάξετε εύκολα την ώρα που κοιμάστε και ξυπνάτε χωρίς να αλλάξετε και τον κύκλο φωτός/σκοταδιού. Η έκθεση στο φως (είτε πρόκειται για ηλιοφάνεια είτε για διακοπτόμενο έντονο φως από κουτιά φωτισμού) τις κατάλληλες ώρες και η λήψη μελατονίνης μπορούν να βοηθήσουν στη μετατόπιση του ρολογιού του σώματός σας και της ώρας ύπνου σας ώστε να ταιριάζει με εκείνη της χρονικής ζώνης στην οποία ταξιδεύετε. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να αλλάξετε το πρόγραμμα του ύπνου σας πριν από την πτήση.

• Αλλάξτε το ρολόι σας και αξιοποιήστε στο έπακρο την πτήση

Μόλις επιβιβαστείτε στο αεροπλάνο, αλλάξτε το ρολόι σας ώστε να ταιριάζει με την ώρα του προορισμού, ώστε να είστε προετοιμασμένοι ψυχολογικά και να αρχίσετε να προσαρμόζεστε στο νέο σας πρόγραμμα.

Θα πρέπει να ξεκινήσετε τη νέα σας ρουτίνα αμέσως μόλις επιβιβαστείτε στο αεροσκάφος, αλλάζοντας το ρολόι σας και αντιμετωπίζοντας την πτήση σας ως μια κανονική μέρα. Αν πετάτε ημέρα, κρατήστε τα ρολά ανοιχτά και μείνετε ξύπνιοι. Αν είναι νύχτα στον προορισμό σας, προσπαθήστε να κοιμηθείτε το συντομότερο δυνατό.

• Μεγιστοποιήστε τις πιθανότητες να κοιμηθείτε τη σωστή ώρα

Αποφύγετε το αλκοόλ ή την καφεΐνη πριν από τον ύπνο: και τα δύο μπορούν να δυσκολέψουν τον ύπνο και να διαταράξουν ακόμη περισσότερο το ρολόι του σώματός σας. Επίσης, προσπαθήστε να μην παίρνετε ύπνους μεγάλης διάρκειας στη μέση της ημέρας και χρησιμοποιήστε ωτοασπίδες και προστατευτικά ματιών (μάσκες ύπνου) για να βελτιώσετε την ποιότητα του ύπνου σας όταν είναι πραγματικά ώρα να πάτε για ύπνο.

Ο ύπνος περισσότερες ώρες στο αεροπλάνο ή η λήψη υπνωτικών χαπιών μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της στέρησης ύπνου, αλλά δεν αντιμετωπίζει την υποκείμενη αιτία του jet lag.

Η δυνατότητα ύπνου στο αεροπλάνο μπορεί να μειώσει τη στέρηση ύπνου που επιδεινώνει το jet lag. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για να εξαλειφθεί το jet lag. Γι’ αυτό, πρέπει να περιμένετε μέχρι το υποτονικό κιρκάδιο σας ρολόι να προσαρμοστεί σιγά σιγά στη νέα ζώνη ώρα.