4 λόγοι που τα παιδιά λένε ψέματα και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς γι’ αυτό

Τα παιδιά είναι πιθανό να λένε ψέματα κάποια στιγμή στην πορεία. Ενώ ένα μικρότερο παιδί μπορεί να σκαρφιστεί μια περίτεχνη ιστορία για το πώς δεν θα μπορούσε να έχει κλωτσήσει το μικρότερο του αδελφάκι, τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να λένε ξεκάθαρα ψέματα για παράδειγμα πώς έχουν κάνει τα μαθήματά τους.

Μερικές φορές η έναρξη του ψέματος είναι ξαφνική και έντονη. Είναι ένα καινούργιο θέμα όπου ενώ προηγουμένως το παιδί σας ήταν ειλικρινές, ξαφνικά λέει ψέματα για πολλά πράγματα. Αυτό, φυσικά, είναι ανησυχητικό για τους γονείς. Αλλά αν οι φροντιστές μπορούν να καταλάβουν γιατί τα παιδιά λένε ψέματα και να είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν το θέμα, η αλήθεια μπορεί να βγει στην επιφάνεια.

Γιατί τα παιδιά λένε ψέματα;

Πολλοί γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά τους λένε ψέματα για να πάρουν κάτι που θέλουν, να αποφύγουν μια συνέπεια ή να ξεφύγουν από κάτι που δεν θέλουν να κάνουν. Αυτά είναι συνηθισμένα κίνητρα, αλλά υπάρχουν και κάποιοι λιγότερο προφανείς λόγοι για τους οποίους τα παιδιά μπορεί να μην λένε την αλήθεια – ή τουλάχιστον ολόκληρη την αλήθεια.

1. Για να δοκιμάσουν μια νέα συμπεριφορά

Ένας λόγος που τα παιδιά λένε ψέματα είναι επειδή έχουν ανακαλύψει αυτή τη νέα ιδέα και τη δοκιμάζουν, όπως ακριβώς κάνουν με τα περισσότερα είδη συμπεριφορών, για να δουν τι θα συμβεί. Θα αναρωτηθούν, «τι θα συμβεί αν πω ψέματα για αυτή την κατάσταση;»

2. Για να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση και να κερδίσουν την έγκριση

Τα παιδιά που δεν έχουν αυτοπεποίθηση μπορεί να λένε μεγαλεπήβολα ψέματα για να φανούν πιο εντυπωσιακοί, ξεχωριστοί ή ταλαντούχοι, ώστε να διογκώσουν την αυτοεκτίμησή τους και να φανούν καλά στα μάτια των άλλων.

3. Για να αποσπάσουν την προσοχή από τον εαυτό τους

Τα παιδιά με άγχος ή κατάθλιψη μπορεί να λένε ψέματα για τα συμπτώματά τους για να αποσπάσουν την προσοχή από πάνω τους. Ή μπορεί να ελαχιστοποιούν τα προβλήματά τους, λέγοντας κάτι όπως “Όχι, όχι, κοιμήθηκα καλά χθες το βράδυ“, επειδή δεν θέλουν να ανησυχούν οι άλλοι γι’ αυτά.

4. Μιλάνε πριν σκεφτούν

Τα παιδιά μπορεί να λένε ψέματα από παρορμητικότητα. Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του παρορμητικού τύπου της ΔΕΠΥ είναι να μιλούν πριν σκεφτούν, οπότε αν το παιδί σας έχει ΔΕΠΥ ίσως να σας απασχολήσει πολλές φορές αυτό το θέμα με τα ψέματα.

Μερικές φορές τα παιδιά μπορεί πραγματικά να πιστεύουν ότι έχουν κάνει κάτι και να λένε κάτι που ακούγεται σαν ψέμα. Μερικές φορές πραγματικά ξεχνούν. Μπορεί να έχετε ακούσει το παιδί σας να λέει: “Για να σου πω την αλήθεια νόμιζα ότι έκανα τις εργασίες μου. Πραγματικά νόμιζα ότι το έκανα. Δεν θυμήθηκα ότι είχα κι αυτή την εργασία”. Όταν συμβαίνει αυτό  χρειάζονται βοήθεια για να συμπληρώσουν τη μνήμη τους χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως λίστες ελέγχου, χρονικά όρια και οργανωτές.

5. Λευκά ψέματα

Για να γίνουν τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα, σε ορισμένες περιπτώσεις οι γονείς μπορεί πράγματι να ενθαρρύνουν τα παιδιά να πουν ένα λευκό ψέμα προκειμένου να γλιτώσουν τα συναισθήματα κάποιου. Σε αυτή την περίπτωση, το λευκό ψέμα και πότε να το χρησιμοποιήσετε εμπίπτουν στην ομπρέλα των κοινωνικών δεξιοτήτων.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς όταν τα παιδιά τους λένε ψέματα;

Είναι σημαντικό πρώτα να σκεφτείτε τη λειτουργία του ψέματος. Τι είδους ψέματα; Ποιες είναι οι συνθήκες των ψεμάτων; Οι συμπεριφορικές θεραπείες εξαρτώνται από τη λειτουργία των ψεμάτων και τη σοβαρότητα του προβλήματος. Δεν υπάρχουν αυστηρές και γρήγορες κατευθυντήριες γραμμές. Διαφορετικά επίπεδα σημαίνουν διαφορετικές επιπτώσεις.

• Ψέμα επιπέδου 1

Όταν πρόκειται για ψέματα που επιδιώκουν την προσοχή, σε γενικές γραμμές, είναι καλύτερο να τα αγνοήσετε. Αντί να πείτε αυστηρά: “Αυτό είναι ψέμα. Ξέρω ότι αυτό δεν έχει συνέβη”, προτείνεται μια πιο ήπια προσέγγιση όπου οι γονείς δεν έχουν απαραίτητα κάποια συνέπεια, αλλά δεν προσπαθούν επίσης να του δώσουν μεγάλη προσοχή.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα αν το ψέμα προέρχεται από θέση χαμηλής αυτοεκτίμησης. Έτσι, αν σας  λένε: “Έβαλα 10 γκολ σήμερα στο διάλειμμα στο ποδόσφαιρο και με έβαλαν στους ώμους τους και ήταν καταπληκτικό” και πιστεύετε ότι δεν είναι αλήθεια, τότε θα σας προτείναμε να μην κάνετε ένα σωρό ερωτήσεις παρακολούθησης. Για αυτού του είδους τα ψέματα χαμηλού επιπέδου που δεν βλάπτουν πραγματικά κανέναν αλλά δεν αποτελούν καλή συμπεριφορά, η αγνόηση και η ανακατεύθυνση σε κάτι που ξέρετε ότι είναι πιο τεκμηριωμένο είναι ο σωστός τρόπος.

• Ψέμα επιπέδου 2

Εάν αυτό δεν λειτουργήσει, μπορείτε να είστε πιο διαφανείς, προσφέροντας μια ήπια επίπληξη. Αν το παιδί λέει μια περίπλοκη ιστορία, ο γονιός θα πρέπει να πει ευγενικά: “Νομίζω ότι αυτό ακούγεται σαν παραμύθι, γιατί δεν προσπαθείς ξανά και να μου πεις τι πραγματικά συνέβη;”. Πρόκειται για την επισήμανση της συμπεριφοράς και την ενθάρρυνση των παιδιών να προσπαθήσουν ξανά.

• Ψέμα επιπέδου 3

Αν κάτι είναι πιο σοβαρό, όπως τα μεγαλύτερα παιδιά που λένε ψέματα για το πού ήταν ή αν έκαναν τα μαθήματά τους, οι γονείς μπορούν να σκεφτούν να έχουν κάποια συνέπεια. Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο στα παιδιά  ότι θα υπάρξουν επιπτώσεις για αυτού του είδους τα ψέματα, ώστε να μην τα χρησιμοποιούνε τόσο εύκολα. Όπως όλες οι συνέπειες, θα πρέπει να είναι κάτι βραχύβιο, όχι υπερβολικό, το οποίο δίνει στο παιδί την ευκαιρία να επιστρέψει στην εξάσκηση καλύτερων συμπεριφορών. Μερικά παραδείγματα: να χάσει το τηλέφωνό του για μια ώρα ή να πρέπει να κάνει μια αγγαρεία.

Επίσης, ανάλογα με τη σοβαρότητα, πρέπει να υπάρχει και ένα στοιχείο αντιμετώπισης αυτού για το οποίο έλεγε ψέματα. Αν ένα παιδί έχει πει ότι δεν είχε καθόλου διάβασμα στο σπίτι όλη την εβδομάδα και στη συνέχεια ο γονέας ανακαλύπτει ότι είχε ασκήσεις και διάβασμα κάθε μέρα, πρέπει να υπάρξει κάποιου είδους συνέπεια για το ψέμα και πρέπει επίσης να κάνει όλη τη δουλειά που αμέλησε. Αν έχει χτυπήσει ένα άλλο παιδί και έχει πει ψέματα γι’ αυτό, υπάρχει συνέπεια για το ψέμα και επίσης για το χτύπημα. Σε αυτή την περίπτωση, θα μπορούσατε να τον βάλετε να γράψει ένα γράμμα συγγνώμης στο άλλο παιδί.

Με ποιους τρόπους μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας να αποφεύγουν να λένε ψέματα;

1. Ενημερώστε τα ότι η αλήθεια μειώνει τις συνέπειες

Για παράδειγμα, αν οι έφηβοι έχουν πιει σε ένα πάρτι, ο γονέας θα θέλει να τους τηλεφωνήσει για να τους πάρει. Αλλά τα παιδιά γνωρίζουν ότι πρέπει να υπάρχει και μια συνέπεια για το ποτό. Υπάρχει μια δύσκολη ισορροπία ανάμεσα στο να έχετε έναν ανοιχτό διάλογο αλλά και να θέσετε τα κατάλληλα όρια όταν είναι απαραίτητο.

Σε αυτή την περίπτωση, όπου το ψέμα θα ήταν πιο εύκολο, όταν οι γονείς μοιράζουν τη συνέπεια μπορούν επίσης να επαινέσουν το παιδί που λέει την αλήθεια και να του πουν ότι αυτό το κάνει πιο αξιόπιστο. Μπορούν επίσης να μειώσουν τη συνέπεια, όπως για παράδειγμα να ενημερώσουν τα παιδιά ότι θα πάρουν το τηλέφωνό τους για μια μέρα αντί για μια εβδομάδα.

Τα παιδιά και οι έφηβοι δεν πρέπει να πιστεύουν ότι οι συνέπειες είναι διαπραγματεύσιμες. Μερικές φορές το παιδί θα πει: ‘Μα σας είπα την αλήθεια’. “Θα γίνουν χειριστικά, λέγοντας: ‘Αυτό με κάνει να θέλω να μην ξαναπώ ποτέ την αλήθεια’. Οι γονείς δεν πρέπει να ενδώσουν σε αυτό το σημείο.

2. Χρησιμοποιήστε ελέγχους αλήθειας

Ας πούμε ότι οι γονείς έχουν ενημερωθεί από έναν δάσκαλο ότι το παιδί τους δεν έκανε τις εργασίες του. Δώστε στο παιδί σας την ευκαιρία να πει την αλήθεια. Αν δεν το κάνει στην αρχή, οι γονείς θα μπορούσαν να πουν: “Θα φύγω και θα σου δώσω 10 λεπτά και μετά θα επιστρέψω και θα σε ξαναρωτήσω. Αν αλλάξεις γνώμη και θέλεις να μου δώσεις διαφορετική απάντηση, είναι απλώς ένας έλεγχος αλήθειας και δεν θα έχεις κάποια συνέπεια”.

Με αυτόν τον τρόπο, αν ένα παιδί δώσει μια αυθόρμητη απάντηση επειδή φοβάται τις συνέπειες ή επειδή δεν θέλει να απογοητεύσει έναν γονέα, έχει την ευκαιρία να σκεφτεί πραγματικά αν θέλει να πει ψέματα ή να ομολογήσει την αλήθεια χωρίς συνέπειες. Αυτή η τεχνική δεν είναι κατάλληλη για ένα παιδί που λέει χρόνια ψέματα.

3. Χρησιμοποιήστε τη μέθοδο του προλόγου

Οι γονείς μπορούν επίσης να προετοιμάσουν τα παιδιά να λένε την αλήθεια υπενθυμίζοντάς τους ότι δεν περιμένουν την τελειότητα από αυτά. Οι γονείς θα μπορούσαν να πουν: “Θα σου κάνω μια ερώτηση και ίσως μου πεις κάτι που δεν θέλω πραγματικά να ακούσω. Αλλά να θυμάσαι ότι η συμπεριφορά σου δεν σε χαρακτηρίζει. Σε αγαπώ ό,τι κι αν συμβαίνει και μερικές φορές οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Γι’ αυτό θέλω να σκεφτείς και να μου δώσεις μια ειλικρινή απάντηση“. Το να δώσετε στα παιδιά την ευκαιρία να σκεφτούν πάνω σε αυτό μπορεί να τα οδηγήσει στο να πουν την αλήθεια.

4. Δώστε στα παιδιά με ΔΕΠΥ περισσότερο χρόνο να σκεφτούν

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, τα οποία είναι επιρρεπή στο να δίνουν παρορμητικές απαντήσεις που φαίνονται ως ψέματα, χρειάζονται λίγο επιπλέον χρόνο για να σκεφτούν τα πράγματα πριν μιλήσουν. Η παρορμητικότητα μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο, όταν ο δάσκαλος ρωτάει αν το παιδί έχει τελειώσει μια εργασία και το παιδί απαντάει ναι χωρίς καν να κοιτάξει το χαρτί του. Τότε είναι που πρέπει να διδαχθεί, να επιβραδύνει και να ελέγχει τη δουλειά του.

Τι δεν πρέπει να κάνουν οι γονείς όταν τα παιδιά τους λένε ψέματα;

1. Μην στριμώχνετε ποτέ το παιδί σας

Το να βάζετε ένα παιδί σε δύσκολη θέση μπορεί να το προετοιμάσει να πει ψέματα. Εάν οι γονείς γνωρίζουν την πραγματική ιστορία θα πρέπει να μπουν κατευθείαν στο θέμα και να το συζητήσουν. Αντί να περιμένετε να πει το παιδί ότι δεν έκανε τα μαθήματα του στο σπίτι, ένας γονιός θα μπορούσε απλώς να πει: “Ξέρω ότι δεν έχεις κάνει τα μαθήματα σου. Ας μιλήσουμε για το γιατί αυτό δεν είναι καλή ιδέα“.

2. Μην χαρακτηρίζετε το παιδί σας ψεύτη

Είναι μεγάλο λάθος να αποκαλείτε ένα παιδί ψεύτη. Η πληγή που δημιουργεί είναι μεγαλύτερη από την αντιμετώπιση του τι είπε ψέματα εξ αρχής. Σκέφτεται: “Η μαμά δεν θα με πιστέψει“. Αυτό το κάνει να νιώθει άσχημα για τον εαυτό του και μπορεί να δημιουργήσει ένα μοτίβο ψεύδους.