Η συχνή χρήση ψηφιακών συσκευών από νήπια σχετίζεται με αυτισμό και ΔΕΠΥ;

Τα τελευταία χρόνια, τα παιδιά ηλικίας κάτω των δύο ετών εκτίθενται σε ψηφιακές συσκευές όπως tablets, smartphones και τηλεόραση περισσότερο από ποτέ. Παράλληλα με αυτή την τάση, το ποσοστό των διαγνώσεων ΔΕΠΥ, αυτισμού και ΔΦΑ στα παιδιά έχει εκτοξευθεί στα ύψη. Υπάρχει κάποια συσχέτιση; Ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει ότι μπορεί να υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ της υπερβολικής πρώιμης έκθεσης στην οθόνη κατά τη διάρκεια κρίσιμων σταδίων της ανάπτυξης και των αναπτυξιακών καθυστερήσεων. Η υπερβολική πρώιμη έκθεση στην οθόνη μπορεί να οδηγήσει σε ελλείμματα στην προσοχή και τις επικοινωνιακές δεξιότητες ενός παιδιού, σε ελλείμματα στην κοινωνική συμπεριφορά, ακόμη και σε αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου.

Πόσο χρόνο επιτρέπεται να περνούν τα παιδιά στην οθόνη;

Το 2004, η πρωτοποριακή μελέτη του Δημήτρη Χρηστάκη σε χίλια παιδιά διαπίστωσε σύνδεση μεταξύ του χρόνου τηλεθέασης των νηπίων και των προβλημάτων προσοχής. Για κάθε ώρα τηλεόρασης που παρακολουθούσαν καθημερινά τα παιδιά, ο κίνδυνος να παρουσιάσουν προβλήματα προσοχής αυξανόταν κατά 20%. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, γνωρίζοντας τις έρευνες σχετικά με τις οθόνες και τα προβλήματα ψυχικής υγείας των παιδιών, συνιστά στους γονείς να αποφεύγουν να εκθέτουν τα παιδιά κάτω των δύο ετών σε ψηφιακές συσκευές. Για τα παιδιά ηλικίας 2 έως 5 ετών, η AAP συνιστά ο χρόνος χρήσης της οθόνης να περιορίζεται σε 1 ώρα την ημέρα. Στην καθημερινή ζωή των γονέων και των παιδιών, ωστόσο, αυτή η σύσταση συχνά αγνοείται.

Oι γονείς έχουν ανησυχήσει ότι ο διαδικτυακός παιδικός σταθμός, μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid, έχει οδηγήσει σε:

• κοινωνική απομόνωση
• αύξηση του χρόνου που τα παιδιά τους αφιερώνουν σε διαδικτυακά παιχνίδια
• προβλήματα συμπεριφοράς.

Ακόμη και πριν από την πανδημία, οι κλινικοί γιατροί έβλεπαν προβλήματα που προέκυπταν από την υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών. Η ψυχίατρος Victoria Dunckley, για παράδειγμα, έγραψε ότι η χρήση tablet και smartphones από τα παιδιά “έχει δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα και αναποδιές στην πρακτική μου από οποιονδήποτε άλλο μεμονωμένο παράγοντα”. Η ίδια διαπιστώνει ότι τα παιδιά με συμπτώματα ΔΦΑ (Διαταραχή Φάσματος Αυτισμού) είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιπτώσεις (εδώ μπορείτε να δείτε πώς γίνεται ο έλεγος διάγνωσης της διαταραχής αυτισμού). Σήμερα, μετά από σχεδόν δύο χρόνια πανδημίας του Covid, οι  γονείς αναφέρουν τις ανησυχίες σχετικά με τον χρόνο χρήσης της οθόνης. Συνιστώ στους γονείς να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε ευχάριστες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τα μικρά παιδιά τους – παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια ή ζωγραφίζοντας μαζί, παίζοντας απλά παιχνίδια με κάρτες κ.λπ. Αυτές οι κοινωνικές δραστηριότητες μπορούν να απογαλακτίσουν σιγά-σιγά τα παιδιά από τη γοητεία των οθονών.

Με τα πολύ μικρά παιδιά που έχουν εκτεθεί σε υπερβολικό χρόνο στην οθόνη και παρουσιάζουν πρώιμα συμπτώματα ΔΦΑ (πριν από την ηλικία των 2 ετών), είναι σημαντικό να διδάξουμε στους γονείς να απομακρύνουν τα παιδιά τους από τις ψηφιακές συσκευές. Ο όρος “Ψηφιακή νταντά” αναφέρεται σε ένα στυλ παιδικής φροντίδας στο οποίο οι ψηφιακές συσκευές αντικαθιστούν την ενεργή σχέση του παιδιού με τους γονείς. Ο όρος αυτός εισήχθη το 2000, στην πρώτη μελέτη που διερεύνησε τη συσχέτιση μεταξύ του υπερβολικού χρόνου οθόνης στα νήπια και του αυτισμού. Έκτοτε, μια μικρή ομάδα μελετών προσπάθησαν να εξηγήσουν τη σχέση μεταξύ του υπερβολικού χρόνου στην οθόνη και των παιδιών που διατρέχουν κίνδυνο αυτισμού. (Δείτε πόσο σημαντική είναι η πρώιμη διάγνωση του αυτισμού για το μέλλον του παιδιού  και πώς επηρεάζει αρνητικά τη ζωή του παιδιού μελλοντικά η αργοπορημένη διάγνωση)

Μια μελέτη μου τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή, επειδή πρότεινε ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της πρώιμης έκθεσης στην οθόνη σε παιδιά που εμφανίζουν πρώιμα σημάδια αυτισμού μπορούν να αντιστραφούν με την εκπαίδευση των γονέων να κοινωνικοποιούνται με τα παιδιά τους με υγιείς τρόπους και να εξαλείφουν τις ψηφιακές συσκευές. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Asian Journal of Psychiatry το 2019, ονομάζεται “Συμπεριφορικές και ηλεκτροφυσιολογικές ενδείξεις για την εκπαίδευση γονέων σε μικρά παιδιά με συμπτώματα αυτισμού και υπερβολικό χρόνο στην οθόνη”. Τα αποτελέσματα ήταν στατιστικά σημαντικά και πολύ ενδιαφέροντα για να αγνοηθούν. Στην έρευνα συμμετείχαν 12 μικρά παιδιά, ηλικίας 2-4 ετών, με συμπτώματα αυτισμού κάτω του ορίου  (ελλείμματα στη βλεμματική επαφή, στην ανάπτυξη του λόγου, στην κοινωνικοποίηση γονέα-παιδιού, σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές κ.λπ.), τα οποία δεν είχαν ακόμη λάβει διάγνωση αυτισμού. Τα παιδιά ήταν εκτεθειμένα σε ηλεκτρονικές οθόνες για περισσότερες από τις μισές ώρες που ήταν ξύπνια. Όλοι οι γονείς εκπαιδεύτηκαν από πολύ έμπειρους ψυχολόγους για να μειώσουν το χρόνο των παιδιών τους στην οθόνη και να έχουν εντατική αλληλεπίδραση με το παιδί τους. Πραγματοποιήθηκαν οκτώ εκπαιδευτικές συνεδρίες διάρκειας 90 λεπτών κατά τη διάρκεια δύο μηνών. Το πρωτόκολλο που χρησιμοποιήθηκε για την εκπαίδευση βασιζόταν στο θέμα: “Εστιάζοντας στην παρέμβαση για τον χρόνο παιχνιδιού” (Focused Playtime Intervention). Οι αρχές της παρέμβασης ήταν οι εξής:

1. Αύξηση των ωρών αλληλεπίδρασης γονέα-παιδιού μέσω ευχάριστων παιχνιδιών, παραγωγικών παιχνιδιών και δραστηριοτήτων φροντίδας, όπως το τάισμα, το μπάνιο και η αγκαλιά.
2. Οι γονείς έμαθαν να παρακινούν τα παιδιά τους να επικοινωνούν με ανθρώπους αντί για αντικείμενα.
3. Πρόληψη μοναχικών και επαναλαμβανόμενων δραστηριοτήτων και απομάκρυνση κάθε ψηφιακής συσκευής που παρεμπόδιζε την αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού ή που ενθάρρυνε το παιδί να μείνει μόνο του με ψηφιακές συσκευές.
4. Εφαρμογή της παρέμβασης κατά τη διάρκεια όλων των ωρών εγρήγορσης του παιδιού.

Η παρέμβαση είχε τρεις στόχους:

• την ανάπτυξη συναισθηματικού δεσμού μεταξύ γονέων και παιδιού
• την αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού
• τις διμερείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ γονέων και παιδιού.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εκπαίδευση των γονέων μείωσε κατά 28% τις ακόλουθες συμπεριφορές των παιδιών:

• στερεότυπες συμπεριφορές
• αυτοτραυματικές συμπεριφορές
• καταναγκαστικές συμπεριφορές
• τελετουργικές συμπεριφορές
• περιορισμένες συμπεριφορές

Η εκπαίδευση προκάλεσε επίσης μετρήσιμες αλλαγές στη δραστηριότητα του εγκεφάλου των παιδιών, που μετρήθηκαν με καταγραφή του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος. (Οι συγγραφείς παραδέχονται ότι αυτή η πτυχή της έρευνάς τους είναι ανοιχτή σε ερμηνείες και απαιτεί περαιτέρω μελλοντική έρευνα).

Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η μελέτη τους έχει περιορισμούς και αποτελεί μόνο ένα πρώτο βήμα για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η αποτελεσματική εκπαίδευση των γονέων μπορεί να μειώσει τον υπερβολικό χρόνο των μικρών παιδιών στην οθόνη και τα συμπτώματα αυτισμού.

Όσον αφορά το περιορισμένο θέμα του τρόπου με τον οποίο οι συνεδρίες εκπαίδευσης γονέων μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα του αυτισμού σε παιδιά ηλικίας 2-4 ετών, η μελέτη αυτή έχει κάποιες ομοιότητες με μια πολύ μεγαλύτερη ελεγχόμενη μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Pediatrics. Παρόλο που η μελέτη Pediatrics δεν αφορά τον χρόνο οθόνης, και οι δύο μελέτες εξετάζουν πώς η εκπαίδευση ή η προπόνηση των γονέων για την επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση με μικρά παιδιά που εμφανίζουν πρώιμα σημάδια αυτισμού μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα της ΔΦΑ και να αποτρέψει τη διάγνωση αυτισμού αργότερα.