Γιατί δεν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας;

Όλοι λέμε ψέματα στον εαυτό μας για ορισμένα πράγματα: Απόψε θα κλείσω το τηλέφωνό μου μια αξιοπρεπή ώρα. Από αύριο ξεκινάω δίαιτα.

Πολλά από αυτά τα ψέματα είναι αβλαβή ή και ωφέλιμα- μειώνουν τις τριβές που μπορεί να δημιουργήσει η καθημερινή ζωή. Τι γίνεται όμως με τα ψέματα στα οποία επιμένουμε πιο πεισματικά, αυτά που ριζώνουν και επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας με τρόπους που μπορεί να μην είναι για το καλύτερο; Μιλάω για τα ψέματα στα οποία έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ -που είναι τόσο “εγωιστικά” για το σύστημα πεποιθήσεών μας- που δεν τα αναγνωρίζουμε καν ως ψέματα. Πέφτουμε σε αυτά τόσο εύκολα, επειδή μας δίνουν βραχυπρόθεσμη άνεση. Αλλά αυτό μπορεί κάλλιστα να έρθει εις βάρος της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης.

Αν θέλουμε να κάνουμε αλλαγές στη ζωή μας, πρέπει να εξετάσουμε πώς μπορεί να εξαπατάμε τον εαυτό μας. Αναγνωρίζετε κάποια από αυτές τις έξι κοινές παρανοήσεις;

Ποια είναι τα ψέματα που λέμε στον εαυτό μας και πρέπει να σταματήσουμε;

1. “Όταν συμβεί το Χ, θα ακολουθήσει αυτόματα το Υ“.

Η λανθασμένη ιδέα ότι μόλις φτάσουμε σε κάποιο τελικό σημείο (αλλαγή εργασίας, εύρεση νέου συντρόφου, ολοκλήρωση ενός μεταπτυχιακού προγράμματος, αύξηση μισθού), η ζωή μας απλώς θα μπει στη θέση της και τα πράγματα θα είναι πιο εύκολα και πιο ευτυχισμένα. Αυτό όμως αγνοεί το γεγονός ότι η δυστυχία μας μπορεί κάλλιστα να συμβάλλει στην κατάσταση που δεν μας αρέσει, αντί να είναι αποτέλεσμα αυτής. Ίσως παραμένετε σε μια δουλειά ή σε μια κακή σχέση επειδή είστε πολύ καταθλιπτικοί ή αγχωμένοι για να κάνετε μια αλλαγή. Ίσως ο λόγος που δεν τρώτε πιο υγιεινά ή δεν γυμνάζεστε είναι επειδή δεν έχετε προσαρμόσει ποτέ το πρόγραμμά σας ή τις συνήθειες των τροφίμων που επιλέγετε για να το επιτρέψετε. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το να λέτε: “Μόλις αλλάξω δουλειά…” ή “Μόλις χάσω βάρος, θα είμαι πιο ευτυχισμένη”, δεν οδηγεί πουθενά. Είναι σαν να βάζετε το κάρο μπροστά από το άλογο. Αντ’ αυτού, αναρωτηθείτε: Γιατί δεν έχει συμβεί ακόμα το Χ;

2. “Μπορώ να τους αλλάξω, ακόμα κι αν εκείνοι δεν θέλουν να αλλάξουν“.

Τα πιο συνηθισμένα θέματα στις σχέσεις είναι οι ερωτήσεις τύπου: “Πώς μπορώ να κάνω τον σύντροφό μου να…;”: Δεν θέλει να δεσμευτεί, αλλά πρέπει να υπάρχει κάτι που μπορώ να κάνω για να το κάνω να συμβεί. Ή, δεν θέλει να σταματήσει να πίνει, αλλά πρέπει να την πείσω. Προσθέστε και τα μέλη της οικογένειας: “Πώς μπορώ να κάνω την πεθερά μου να είναι πιο ζεστή μαζί μου;” και τους συναδέλφους: “Τι μπορώ να κάνω για να σταματήσει ο συνάδελφός μου να είναι κακός απέναντι μου;”. Φυσικά, η συμπεριφορά μας μπορεί να επηρεάσει τους άλλους και μπορούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να γίνουν ο καλύτερος εαυτός τους και να τους ενθαρρύνουμε να μας φέρονται καλύτερα, αλλάζοντας τις αλληλεπιδράσεις μας. Αλλά όταν κάποιος δεν θέλει πραγματικά να αλλάξει, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν τοίχο από τούβλα. Το να πιστεύετε ότι η θέληση σας και μόνο θα το πετύχει αυτό μπορεί να σας κάνει δυστυχισμένους όταν αναπόφευκτα δεν συμβεί.

3. “Αύριο, θα κάνω μια νέα αρχή. Σήμερα θα μπορούσα κάλλιστα να μην προσπαθήσω“.

Είναι το πάσο που δίνετε στον εαυτό σας για να φάτε το υπόλοιπο γλυκό από το κουτί, όταν ήδη αισθάνεστε άσχημα που φάγατε πάρα πολλά από το προφιτερόλ: Αποφασίζετε ότι τα έχετε ήδη κάνει θάλασσα, οπότε μπορείτε κάλλιστα να ολοκληρώσετε το αυτοσαμποτάζ σας και να το πατε όσο πιο μακριά γίνεται -ίσως να πάρετε και λίγη παραπάνω ευχαρίστηση από αυτό. Το πρόβλημα είναι ότι το υπόλοιπο γλυκό πιθανότατα δεν είναι και πολύ ευχάριστο, επειδή αισθάνεστε ήδη τόσο άσχημα που το φάγατε (και μπορεί να το τρώτε απλώς για να τιμωρήσετε τον εαυτό σας ώστε να αισθανθείτε ακόμα πιο άσχημα). Και φυσικά σκάβετε ένα ακόμα πιο βαθύ λάκκο για να μπορέσετε να βγείτε από αυτόν αύριο. Αυτή η νοοτροπία είναι η κλασική σκέψη “όλα ή τίποτα“, κατά την οποία πείθετε τον εαυτό σας ότι χρειάζεστε μια απόλυτα καθαρή σελίδα μιας καινούργιας ημέρας (ή ενός καινούργιου έτους!) προκειμένου να κάνετε θετικές αλλαγές. Αλλά γιατί; Γιατί η πρόοδος στις 8:56 μ.μ. δεν είναι η ίδια με την πρόοδο που θα γίνει αύριο πρωί πρωί; Αν θέλετε να οργανώσετε το σπίτι σας, να εξοικονομήσετε χρήματα, να γυμναστείτε, να τρώτε πιο υγιεινά ή να είστε πιο ευγενικοί με τους αγαπημένους σας, το μόνο που κάνετε είναι να δυσκολεύετε την επίτευξη αυτού του στόχου αρνούμενοι να εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία που βρίσκεται μπροστά σας, εδώ και τώρα, όσο μακριά και αν φαίνεται ότι “πέρασε” η μέρα. Όταν αναβάλλετε τα πράγματα, απλώς συνηθίζετε περισσότερο να πέφτετε σε μια κακή συνήθεια.

4. “Δεν το εννοούσαν.”

Οι δικαιολογίες που μπορούμε να βρούμε για κάποιον που αγαπάμε ή που δικαιολογούμε την παραμονή μας μαζί του (ή και για τα δύο), μπορεί να είναι ασύλληπτες. Μπορεί να τους δίνουμε το πλεονέκτημα της αμφιβολίας ξανά και ξανά, φανταζόμενοι ότι υπάρχουν ακίνδυνοι ή ακόμα και ευχάριστοι λόγοι για τους τρόπους με τους οποίους μας κάνουν να νιώθουμε άνετα ή μας πληγώνουν. Όταν κάποιος με τον οποίο βγαίνουμε κάνει κάτι απερίσκεπτο, μπορεί να το περάσουμε ως ένα μεμονωμένο λάθος, και ίσως να είναι. Όλοι τα κάνουμε χάλια μερικές φορές, και το να μπορούμε να συγχωρούμε τον σύντροφό μας για τις κατανοητές αβλεψίες είναι σημαντικό μέρος μιας υγιούς σχέσης. Τι γίνεται όμως αν αυτό που προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε είναι ένα μοτίβο συμπεριφοράς, όπως το να κυριαρχούμε συστηματικά σε μια συζήτηση, να υποτιμούμε τις επιτυχίες μας ή να κοροϊδεύουμε την εμφάνισή μας; Τι γίνεται αν λέμε συνεχώς στον εαυτό μας (ή στους φίλους και την οικογένειά μας) ότι αυτό το άτομο είναι απλώς παρεξηγημένο- ότι δεν είναι στην πραγματικότητα το σκληρό, αντιπαθητικό, επιθετικό ή φανατικό άτομο που φαίνεται να είναι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί η συμπεριφορά τους να είναι τόσο διαφορετική από τον χαρακτήρα τους, ξανά και ξανά. Οι πιθανότητες είναι ότι οι πράξεις τους είναι περισσότερο φανερές για το ποιοι είναι πραγματικά από ό,τι θέλουμε εμείς να πιστεύουμε ότι είναι.

5. “Θα έχω περισσότερο ελεύθερο χρόνο όταν συμβεί το Χ“.

Έχουμε την τάση να επεκτείνουμε τα καθήκοντά μας για να γεμίσουμε τον χρόνο που έχουμε. Πολλοί άνθρωποι μειώνουν τις ώρες εργασίας τους ή εγκαταλείπουν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα με την προσδοκία ότι θα έχουν τόσο πολύ περισσότερο χρόνο που δεν θα ξέρουν τι να κάνουν με τον εαυτό τους και ότι θα μπορέσουν να υιοθετήσουν έναν σημαντικά λιγότερο αγχωτικό τρόπο ζωής. Αυτό μπορεί να συμβεί, αλλά σπάνια είναι αυτόματο. Αντίθετα, προϋποθέτει συνεχή, συνειδητή φύλαξη του ελεύθερου χρόνου σας. Ακριβώς όπως όταν παίρνετε μια αύξηση και αυτόματα αρχίζετε να ξοδεύετε περισσότερα χρήματα σε γεύματα και ρούχα αντί να βάζετε περισσότερα χρήματα στην άκρη για κάτι που σας γεμίζει (π.χ. ένα ταξίδι), έχουμε έναν τρόπο να ξοδεύουμε τον επιπλέον ελεύθερο χρόνο μας με τρόπους που δεν περιμένουμε. Αυτό είναι συγκρίσιμο με αυτό που κάποιοι αναφέρουν ως νόμο του Πάρκινσον – την ιδέα ότι η εργασία επεκτείνεται για να γεμίσει τον χρόνο που της έχουμε επιτρέψει. Αν θέλετε περισσότερο ελεύθερο χρόνο, βάλτε συνειδητά προτεραιότητες και κόψτε ότι θεωρείτε περιττό από το πρόγραμμά σας, εδώ, τώρα και πάντα. Αλλά το να υποθέσετε ότι μόλις τα παιδιά σας βγουν από το νηπιαγωγείο, για παράδειγμα, αυτό θα συμβεί εν μία νυκτί χωρίς να θέσετε νέα όρια από μέρους σας, είναι μη ρεαλιστικό. Εξάλλου, τότε είναι που ξεκινάει η προπόνηση ποδοσφαίρου!

6. “Απλά χρειάζομαι περισσότερη δύναμη θέλησης“.

Ναι, η αυτοπειθαρχία είναι ένα πλεονέκτημα και πολλοί επιτυχημένοι άνθρωποι φαίνεται να επωφελούνται από το να έχουν αρκετή από αυτήν. Αλλά πολλοί άλλοι έχουν αυξήσει την παραγωγικότητα και την ευτυχία τους απλά αλλάζοντας το περιβάλλον τους, διευκολύνοντάς τους να υιοθετήσουν τις συνήθειες που θέλουν. Θέλετε να σταματήσετε να χρησιμοποιείτε τόσο πολύ την πιστωτική σας κάρτα; Κρύψτε την -κυριολεκτικά- σε ένα ξεχασμένο κουτί. Θέλετε να σταματήσετε να ελέγχετε το Facebook στα φανάρια; Απενεργοποιήστε την εφαρμογή στο τηλέφωνό σας. Θέλετε η οικογένειά σας να είναι πιο οργανωμένη; Κάντε τα πράγματα να τακτοποιούνται εύκολα, με σαφώς καθορισμένες θέσεις, ρουτίνες και δοχεία. Θέλετε να τρώτε περισσότερα λαχανικά ως σνακ; Σπαταλήστε σε προ-κομμένες, προ-πλυμένες εκδοχές που χρειάζονται πολύ λιγότερη προσπάθεια (και επομένως είναι πιο δελεαστικές) για να τα επιλέξετε όταν πεινάτε. Μην αναλώνεστε στη σκέψη ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής αφορούν μόνο τη δύναμη της θέλησης. Όσο περισσότερο μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτό που οι συμπεριφοριστές αποκαλούν έλεγχο των ερεθισμάτων -διαμορφώνοντας τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός σας ώστε να σας διαμορφώσουν καλύτερα σε συγκεκριμένες συνήθειες- τόσο πιο πιθανό είναι να επιτύχετε τους στόχους σας.