Το γαϊδουράγκαθο (Silybum marianum) είναι ένα μονοετές ή διετές φυτό, με μωβ άνθη, το οποίο προέρχεται από την Ευρώπη και αναπτύσσεται κυρίως σε ξηρά, βραχώδη εδάφη ως ζιζάνιο. Οι σπόροι του γαϊδουράγκαθου χρησιμοποιούνται εδώ και εκατοντάδες χρόνια, παραδοσιακά, για τη θεραπεία ασθενειών του ήπατος και της χοληδόχου κύστης.

Σε τι οφείλεται η ευεργετική δράση του γαϊδουράγκαθου;

Οι θεραπευτικές ιδιότητες του γαϊδουράγκαθου φαίνεται πως οφείλονται σε ένα σύμπλοκο βιοφλαβονοειδών, που περιέχει, και ονομάζεται σιλυμαρίνη (silymarin). Η σιλυμαρίνη υπάρχει σε μεγάλες συγκεντρώσεις στους σπόρους του γαϊδουράγκαθου και το πιο ενεργό συστατικό της είναι η σιλυμπίνη (silybin). Παρουσιάζει ισχυρές ηπατοπροστατευτικές ιδιότητες και λειτουργεί παρεμποδίζοντας τις ελεύθερες ρίζες και τις τοξίνες να προσκολληθούν στα ηπατικά κύτταρα. Έτσι εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιείται για τη θεραπεία παθήσεων όπως η ηπατίτιδα, η κίρρωση του ήπατος και η τοξική δηλητηρίαση από μανιτάρια.

Ποιες είναι οι θεραπευτικές ιδιότητες του γαϊδουράγκαθου;

• Ηπατοπροστατευτική δράση

Η σιλυμαρίνη, που περιέχει το γαϊδουράγκαθο, αποτρέπει την απορρόφηση τοξινών από τους υποδοχείς της κυτταρικής μεμβράνης των ηπατοκυττάρων.

• Αντιοξειοδωτικές ιδιότητες

Οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του γαϊδουράγκαθου οφείλονται στη σιλυμαρίνη, η οποία δεσμεύει άμεσα  τις ελεύθερες ρίζες που εμπλέκονται στην πρόκληση ηπατικών παθήσεων.

• Αντιφλεγμονώδης και ανοσοτροποποιητική δράση

Η αντιφλεγμονώδης δράση της σιλυμαρίνης φαίνεται πως συνδέεται με την καταστολή της απελευθέρωσης κυτοκινών, όπως ο παράγοντας νέκρωσης όγκων α (TNF-α), ενώ επίσης έχει την ικανότητα να εξασθενεί τη λειτουργία των Τ-λεμφοκυττάρων.

• Αντι-ινωτική δράση

Η ηπατική ίνωση είναι μια ασθένεια που οφείλεται σε βλάβη των ηπατοκυττάρων, η οποία οδηγεί στην ενεργοποίηση των κυττάρων Kupffer και των αστρικών κυττάρων (stellate cells). Η μετατροπή των ηπατικών αστρικών κυττάρων σε μυοϊνοβλάστες φαίνεται πως είναι η βασική αιτία που οδηγεί στην ινογένεση. Η σιλυμαρίνη δρα θετικά μέσω παρεμπόδισης της μετατροπής αυτής, με αποτέλεσμα να αναστέλλει την ανάπτυξη ηπατικής ίνωσης.

• Ενίσχυση της βιοσύνθεσης πρωτεϊνών

Αν και ο ακριβής τρόπος δράσης της σιλυμαρίνης δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη, φαίνεται πως μάλλον δρα αυξάνοντας την ταχύτητα σχηματισμού των ριβοσωμάτων, το οποίο έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της σύνθεσης πρωτεϊνών, που είναι απαραίτητη για την αναγέννηση των ηπατικών κυττάρων και αποκατάσταση των φυσιολογικών ηπατικών λειτουργιών μετά από τραυματισμό.

• Διέγερση της παραγωγής μητρικού γάλακτος

Παραδοσιακά το γαϊδουράγκαθο εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιείται από θηλάζουσες μητέρες για την αύξηση της παραγωγής γάλακτος. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει πως η σιλυμαρίνη φαίνεται να αυξάνει σημαντικά τα επίπεδα προλακτίνης, η οποία είναι η κύρια γαλακτογόνος ορμόνη, σε θηλυκούς αρουραίους. Αυτό καθιστά το γαϊδουράγκαθο ένα πολλά υποσχόμενο βότανο για την περίπτωση της ανεπάρκειας γαλουχίας που αντιμετωπίζουν πολλές μητέρες.

Σε ποιες καταστάσεις έχει παρατηρηθεί ευεργετική δράση του γαϊδουράγκαθου;

1. Αλκοολική νόσος του ήπατος και κίρρωση

Το αλκοόλ ευθύνεται σε μεγάλο ποσοστό για την εμφάνιση ηπατικών προβλημάτων και η υπερβολική κατανάλωση του οδηγεί στη συσσώρευση λίπους στο ήπαρ. Η εξέλιξη της αλκοολικής ηπατικής νόσου (ALD) μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση του ήπατος, η οποία μπορεί να γίνει και αιτία θανάτου. Το γαϊδουράγκαθο έχει παρατηρηθεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις να βοηθάει στην αντιμετώπιση της αλκοολικής ηπατικής νόσου, αλλά απαιτούνται περισσότερες μελέτες για να επιβεβαιωθεί η δράση του.

2. Ιογενής ηπατίτιδα

Η λοίμωξη από τους ιούς της ηπατίτιδας Β και C ή από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) αποτελεί σοβαρή αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η σιλυμαρίνη, που περιέχεται στο γαϊδουράγκαθο, παρόλο που δεν επηρεάζει τον πολλαπλασιασμό του ιού, φαίνεται πως μπορεί να δράσει ευεργετικά στην περίπτωση ιογενούς ηπατίτιδας, μέσω αναστολής της αντίδρασης φλεγμονής που προκαλείται από τη λοίμωξη.

3. Τοξική ηπατίτιδα (λόγω φαρμακευτικών ουσιών)

Παρόλο που οι κλινικές μελέτες για τη δράση του γαϊδουράγκαθου στην τοξική ηπατίτιδα είναι ελάχιστες, φαίνεται πως μπορεί να δρα ευεργετικά σε μερικές περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, σε ασθενείς με νόσο Alzheimer μετά τη χορήγηση του φαρμάκου τακρίνη (tacrine), φάνηκε να μετριάζει τις γαστρεντερικές ενοχλήσεις που παρουσίαζαν. Άλλες μελέτες που ασχολήθηκαν με την ηπατοτοξικότητα λόγω χρήσης αντιφυματικών φαρμάκων, παρουσίασαν ανάμεικτα αποτελέσματα.

4. Δηλητηρίαση από μανιτάρια

Η δηλητηρίαση από μανιτάρια του είδους Amanita phalloides οδηγεί σε μεγάλο ποσοστό στο θάνατο, λόγω της προοδευτικής ηπατικής ανεπάρκειας που προκαλεί. Οι αματοξίνες (amatoxins) είναι ο κύριος τοξικός παράγοντας αυτού του μανιταριού και στις μέρες μας δεν υπάρχει ακόμη κάποια εγκεκριμένη μέθοδος θεραπείας για τη βλάβη που προκαλούν. Από πειραματικές δοκιμές έχει αναφερθεί πως η ενδοφλέβια χορήγηση σιλυμπίνης συμβάλει στη θεραπεία ακόμη και των σοβαρά δηλητηριασμένων ασθενών.

5. Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα

Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (HCC) είναι αποτέλεσμα της χρόνιας φλεγμονής του ήπατος που προκαλείται από την έκθεση σε τοξίνες όπως το αλκοόλ, τη χρόνια ιογενή ηπατίτιδα, κλπ. Μια σειρά προκλινικών μελετών έδειξε πως η σιλυμαρίνη μπορεί να δράσει κατασταλτικά σε διάφορα στάδια της ηπατοκαρκινογένεσης, αλλά και να λειτουργήσει συνεργιστικά με άλλα φάρμακα για την αποτελεσματικότερη καταστολή της ανάπτυξης των καρκινικών ηπατικών κυττάρων.

Υπάρχουν παρενέργειες από την κατανάλωση γαϊδουράγκαθου;

Το γαϊδουράγκαθο όταν χρησιμοποιείται στις συνιστάμενες δόσεις φαίνεται πως δεν παρουσιάζει παρενέργειες, ωστόσο σε σπάνιες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί διάφορα συμπτώματα, όπως διάρροια, κοιλιακές κράμπες, φούσκωμα, ναυτία και έμετος. Άτομα με αλλεργίες σε φυτά που ανήκουν στην ίδια οικογένεια (μαργαρίτα, κατιφές, χρυσάνθεμο, κλπ) μπορεί να παρουσιάσουν αλλεργικές αντιδράσεις. Τέλος, άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, πρέπει να χρησιμοποιούν με προσοχή το γαϊδουράγκαθο, διότι μπορεί να μειώσει παραπάνω τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα τους.

Σε οποιαδήποτε περίπτωση χρήσης φαρμακευτικών βοτάνων κρίνεται απαραίτητη η επικοινωνία με τον πάροχο υγειονομικής περίθαλψης.