Στρες και κατάθλιψη: Πώς συνδέονται με τον εγκέφαλο, το έντερο και τη διατροφή;

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος, επηρεάζει την υγεία του εντέρου και το έντερο μπορεί να επηρεάσει την υγεία του εγκεφάλου. Το σύστημα επικοινωνίας μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου ονομάζεται άξονας εντέρου-εγκεφάλου.

Πώς συνδέονται το έντερο και ο εγκέφαλος;

Ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το δίκτυο επικοινωνίας που συνδέει το έντερο και τον εγκέφαλο. Αυτά τα δύο όργανα συνδέονται με διάφορους τρόπους, όπως θα δούμε πιο κάτω.

1. Το νεύρο του κόλπου και το νευρικό σύστημα

Οι νευρώνες είναι κύτταρα που βρίσκονται στον εγκέφαλο και στο κεντρικό νευρικό σύστημα, τα οποία «διατάζουν» το σώμα για το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται. Στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχουν περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, ενώ το έντερο περιέχει 500 εκατομμύρια νευρώνες, οι οποίοι συνδέονται με τον εγκέφαλο, μέσω των νεύρων του νευρικού συστήματος.

Το νεύρο του κόλπου είναι ένα από τα μεγαλύτερα νεύρα που συνδέει το έντερο και τον εγκέφαλο, το οποίο στέλνει σήματα από και προς τις δύο κατευθύνσεις και παίζει γενικά σημαντικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ζώα, το στρες αναστέλλει τα σήματα που αποστέλλονται μέσω του νεύρου του κόλπου και προκαλεί γαστρεντερικά προβλήματα. Μια άλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε ανθρώπους, διαπίστωσε ότι τα άτομα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) ή νόσο του Crohn, είχαν μειωμένο κολπικό τόνο, πράγμα που σημαίνει ότι η λειτουργία του κολπικού τους νεύρου ήταν μειωμένη. Τέλος, μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε ποντίκια, έδειξε ότι τα προβιοτικά μειώνουν την ορμόνη του στρες στο αίμα, αλλά όταν οι επιστήμονες τους έκοψαν το νεύρο του κόλπου τους, διαπιστώθηκε ότι τα προβιοτικά δεν είχαν καμία επίδραση. Αυτό υποδηλώνει, ότι το νεύρο του κόλπου παίζει σημαντικό ρόλο στο στρες και στον άξονα εντέρου –  εγκεφάλου.

2. Νευροδιαβιβαστές

Το έντερο και ο εγκέφαλος συνδέονται και μέσω χημικών ουσιών που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Οι νευροδιαβιβαστές παράγονται στον εγκέφαλο και ελέγχουν τα συναισθήματα, όπως για παράδειγμα η σεροτονίνη που σχετίζεται με τα συναισθήματα της ευτυχίας. Πολλοί από αυτούς τους νευροδιαβιβαστές, παράγονται και από τα εντερικά κύτταρα και τα μικρόβια του εντέρου. Στο έντερο παράγεται μια μεγάλη ποσότητα σεροτονίνης και ένας νευροδιαβιβαστής που ονομάζεται γάμμα-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA), ο οποίος βοηθά στον έλεγχο των συναισθημάτων του φόβου και του άγχους. Μάλιστα, μελέτες σε ποντίκια, έδειξαν ότι ορισμένα προβιοτικά μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή του GABA και να μειώσουν το άγχος και την κατάθλιψη.

3. Τα μικρόβια του εντέρου παράγουν χημικές ουσίες που επηρεάζουν τον εγκέφαλο

Τα μικρόβια που ζουν στο έντερο παράγουν χημικές ουσίες που επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Συγκεκριμένα, παράγουν πολλά λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας (SCFA), όπως βουτυρικό, προπιονικό και οξικό. Τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας παράγονται με τη πέψη των ινών και επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου με διάφορους τρόπους. Μια μελέτη, διαπίστωσε ότι η κατανάλωση προπιονικού από τρόφιμα που περιέχουν υψηλά ποσοστά ενέργειας, μειώνει την πείνα και τη δραστηριότητα του εγκέφαλου που σχετίζεται με την ανταμοιβή. Από την άλλη, το βουτυρικό, παράγεται από συγκεκριμένα μικρόβια του εντέρου που είναι σημαντικά για τον σχηματισμό του φράγματος εγκεφάλου – αίματος.

Επιπρόσθετα, τα μικρόβια του εντέρου μεταβολίζουν, τα χολικά οξέα και τα αμινοξέα, παράγοντας άλλες χημικές ουσίες που επηρεάζουν τον εγκέφαλο. Τα χολικά οξέα είναι χημικές ουσίες, που παράγονται από το συκώτι και εμπλέκονται στην απορρόφηση των διαιτητικών λιπών, αλλά επηρεάζουν και τον εγκέφαλο. Συγκεκριμένα, δύο μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ποντίκια, διαπίστωσαν ότι το άγχος και οι κοινωνικές διαταραχές, μειώνουν την παραγωγή χολικών οξέων από τα βακτήρια του εντέρου και μεταβάλλουν τα γονίδια που εμπλέκονται στην παραγωγή τους.

4. Τα μικρόβια του εντέρου επηρεάζουν τη φλεγμονή

Ο άξονας του εντέρου-εγκεφάλου, συνδέεται και μέσω του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα μικρόβια του εντέρου, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο ανοσοποιητικό σύστημα και τη φλεγμονή, ελέγχοντας το τι μεταφέρεται στο σώμα και τι εκκρίνεται από το σώμα. Στην περίπτωση που το ανοσοποιητικό σύστημα ενεργοποιείται συνεχώς για μεγάλο χρονικό διάστημα, δημιουργείται φλεγμονή, η οποία σχετίζεται με ορισμένες εγκεφαλικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη και η νόσος του Alzheimer.

Ο λιποπολυσακχαρίτης (LPS), είναι μια φλεγμονώδης τοξίνη που παράγεται από συγκεκριμένα βακτήρια. Στην περίπτωση που μια μεγάλη ποσότητα βακτηρίων μεταφέρει αυτή την τοξίνη από το έντερο στο αίμα, δημιουργείται φλεγμονή. Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρχει κάποια διαρροή στο φράγμα εντέρου – αίματος, που να επιτρέπει στα βακτήρια και στον λιποπολυσακχαρίτη να περάσουν στο αίμα. Σημειώνεται ότι η φλεγμονή και η υψηλή ποσότητα λιποπολυσακχαρίτη στο αίμα, συσχετίζονται με διάφορες εγκεφαλικές διαταραχές, όπως η σοβαρή κατάθλιψη, η άνοια και η σχιζοφρένεια.

5. Τα προβιοτικά και ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου

Τα βακτήρια του εντέρου, επηρεάζουν την υγεία του εγκεφάλου, οπότε η αλλαγή των βακτηρίων του εντέρου, μπορεί να βελτιώσει την υγεία του εγκεφάλου. Τα προβιοτικά είναι ζωντανά βακτήρια που ωφελούν την υγεία, όμως δεν είναι όλα τα ίδια, ούτε δρουν με τον ίδιο τρόπο. Τα προβιοτικά που επηρεάζουν τον εγκέφαλο αναφέρονται συχνά ως «ψυχοβιοτικά» και μάλιστα ορισμένα έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης. Μια μικρή μελέτη σε άτομα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και ήπιο έως μέτριο άγχος, διαπίστωσε ότι η λήψη ενός προβιοτικού που ονομάζεται Bifidobacterium longum NCC3001, για έξι εβδομάδες, βελτίωσε σημαντικά τα συμπτώματα τους. Τέλος, μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι η λήψη ενός προβιοτικού που ονομάζεται γαλακτοολιγοσακχαρίτης, για τρεις εβδομάδες μείωσε σημαντικά την ποσότητα της κορτιζόλης (ορμόνη του στρες) στο αίμα των συμμετεχόντων.

Ποια τρόφιμα είναι ευεργετικά για τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου;

Μερικές ομάδες τροφίμων είναι ιδιαίτερα ευεργετικές για τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου.

• Ωμέγα-3 λιπαρά: Αυτά τα λίπη υπάρχουν στα λιπαρά ψάρια και σε μεγάλες ποσότητες στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Μελέτες σε ανθρώπους και ζώα, δείχνουν ότι τα ωμέγα-3 λιπαρά μπορούν να αυξήσουν τα καλά βακτήρια στο έντερο και να μειώσουν τον κίνδυνο εγκεφαλικών διαταραχών.
• Τροφές που έχουν υποστεί ζύμωση: Τροφές όπως γιαούρτι, κεφίρ, λάχανο τουρσί και τυρί, που έχουν υποστεί ζύμωση, περιέχουν υγιή μικρόβια τα οποία, σύμφωνα με έρευνες, μεταβάλλουν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου.
• Τροφές πλούσιες σε ίνες: Τροφές ολικής αλέσεως, ξηροί καρποί, σπόροι, φρούτα και λαχανικά, περιέχουν προβιοτικές ίνες, που είναι ευεργετικές για τα βακτήρια του εντέρου. Σημειώνεται ότι τα προβιοτικά μειώνουν την ορμόνη του στρες στον ανθρώπινο οργανισμό.
• Τροφές πλούσιες σε πολυφαινόλες: Το κακάο, το πράσινο τσάι, το ελαιόλαδο και ο καφές περιέχουν πολυφαινόλες, οι οποίες είναι φυτικές χημικές ουσίες που πέπτονται από τα βακτήρια του εντέρου. Οι πολυφαινόλες αυξάνουν τα υγιή βακτήρια του εντέρου και βελτιώνουν τη γνώση.
• Τροφές πλούσιες σε τρυπτοφάνη: Η τρυπτοφάνη είναι ένα αμινοξύ που μετατρέπεται σε σεροτονίνη. Τρόφιμα που είναι πλούσια σε τρυπτοφάνη είναι η γαλοπούλα, τα αυγά και το τυρί.