Η νέα τάση στη διατροφή είναι η αποφυγή της γλουτένης. Γιατί όμως η γλουτένη αποτελεί πρόβλημα στο διαιτολόγιο; Η ευαισθησία στη γλουτένη είναι μια υπαρκτή κατάσταση ή είναι απλώς ένας τρόπος αποφυγής κατανάλωσής της;

Τι είναι η γλουτένη;

Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που περιλαμβάνει έναν αριθμό άλλων πρωτεϊνών, οι οποίες ονομάζονται προλαμίνες. Οι προλαμίνες εντοπίζονται στο σιτάρι, τη σίκαλη, τη βρώμη και το κριθάρι, με κυριότερες τη γλιαδίνη και τη γλουτενίνη. Τα πεπτικά ένζυμα που υπάρχουν στον γαστρεντερικό μας σωλήνα, δηλαδή στο πάγκρεας, το στομάχι και την εντερική οδό, δεν μπορούν να διασπάσουν πλήρως τις πρωτεΐνες αυτές, λόγω του ότι είναι πλούσιες σε προλίνη, ένα αμινοξύ με ιδιαίτερη στερεοχημική δομή που δεν επιτρέπει πολλές αναδιαμορφώσεις της πρωτεΐνης. Ο ατελής μεταβολισμός της προλίνης οδηγεί στην απελευθέρωση μεγάλων αμινοξικών αλυσίδων, οι οποίες διαπερνούν το λεπτό έντερο και μεταφέρονται σε άλλα σημεία του σώματος, όπου μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονώδεις αποκρίσεις του ανοσοποιητικού συστήματος σε ευαίσθητα άτομα. Ωστόσο, οι πρωτεΐνες της γλουτένης είναι ανθεκτικές στη διάσπαση από όλα τα άτομα, όχι μόνο εκείνα που εμφανίζουν ευαισθησία.

Δυσανεξία στη γλουτένη

Η δυσανεξία στη γλουτένη είναι ένας ευρύς όρος που περιλαμβάνει τρεις κύριους τύπους παθήσεων που σχετίζονται με τη γλουτένη:

Κοιλιοκάκη

Η κοιλιοκάκη είναι η πιο γνωστή ιατρική πάθηση που σχετίζεται με τη γλουτένη. Πρόκειται για ένα αυτοάνοσο νόσημα που αφορά στην απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος στις πρωτεΐνες της γλουτένης. Όταν ένα άτομο με κοιλιοκάκη καταναλώνει γλουτένη, υφίσταται ζημιά στο λεπτό του έντερο, κάτι που οδηγεί σε ένα πλήθος από διαφορετικά συμπτώματα, τα οποία περιλαμβάνουν διάρροια, πρήξιμο και κοιλιακό άλγος. Η μακροχρόνια κατανάλωση γλουτένης μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της οστικής πυκνότητας, σημαντική απώλεια βάρους, σιδηροπενική αναιμία, επιληπτικές κρίσεις, μυϊκή αδυναμία κτλ. Για το λόγο αυτό, είναι προτεινόμενο για τα άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη να ακολουθούν δίαιτα χωρίς γλουτένη.

Η κοιλιοκάκη παρατηρείται συχνότερα σε θηλυκά άτομα, καθώς και σε άτομα που πάσχουν ήδη από άλλο αυτοάνοσο νόσημα, όπως διαβήτη τύπου 1. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, η κοιλιοκάκη επηρεάζεται από γενετικούς, αλλά και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Αλλεργία στο σιτάρι

Τα άτομα με αλλεργία στο σιτάρι παρουσιάζουν αλλεργική αντίδραση στις πρωτεΐνες που υπάρχουν στο σιτάρι. Η αλλεργία στο σιτάρι μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, μεταξύ των οποίων και η αναφυλαξία, η οποία είναι συχνά επικίνδυνη για τη ζωή. Αν και η αλλεργία στο σιτάρι μοιάζει με την κοιλιοκάκη ως προς τα συμπτώματα και τη δίαιτα, οι μηχανισμοί που εμπλέκονται σε κάθε πάθηση διαφέρουν. Αναλυτικότερα, στην αλλεργία στο σιτάρι εμπλέκεται η ανοσοσφαιρίνη Ε (IgE). Τα αντισώματα IgE προσδένονται ειδικά με το σιτάρι και πυροδοτούν την απελευθέρωση φλεγμονωδών ενώσεων, όπως η ισταμίνη, μια ανοσοαπόκριση που πραγματοποιείται άμεσα και μπορεί να λειτουργήσει απειλητικά για την υγεία και τη ζωή του ατόμου. Σε ακραίες περιπτώσεις, μια τέτοια ανοσολογική απόκριση μπορεί να προκληθεί ακόμα και από την εισπνοή σιταριού, για παράδειγμα κατά την χρήση αλευριού σίτου στη μαγειρική.

Μη κοιλιοκακική ευαισθησία στη γλουτένη

Ορισμένα άτομα εμφανίζουν αλλεργικές αντιδράσεις στη γλουτένη χωρίς να πάσχουν από κοιλιοκάκη ή αλλεργία στο σιτάρι, μια πάθηση στην οποία οι ειδικοί αναφέρονται ως μη κοιλιοκακική ευαισθησία στη γλουτένη (non-celiac gluten sensitivity- NCGS). Η NCGS φαίνεται να εμφανίζεται πιο συχνά ακόμα και από την κοιλιοκάκη και ενδεχομένως αφορά έως και το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού. Όπως και η κοιλιοκάκη, έτσι και η NCGS παρατηρείται με υψηλότερη συχνότητα σε άτομα που ήδη πάσχουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα, ενώ εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες. Παρόλο που οι μηχανισμοί δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητοί, πιστεύεται πως υπάρχει κάποια σύνδεση της νόσου με την ανοσοαπόκριση του οργανισμού. Ενδεχομένως να παίζουν ρόλο και άλλες πρωτεΐνες του σιταριού, εκτός της γλουτένης, στην επιδείνωση της νόσου.

Τα άτομα με μη κοιλιοκακική ευαισθησία στη γλουτένη εμφανίζουν συμπτώματα που θυμίζουν τα συμπτώματα της δυσανεξίας στη γλουτένη, όπως κοιλιακό πρήξιμο, διάρροια και άερια, ενώ παράλληλα εμφανίζουν και άλλα συμπτώματα, όπως κόπωση, πονοκέφαλο και άγχος. Φυσικά, πολλά από αυτά τα συμπτώματα μετριάζονται με την ακολούθηση δίαιτας χωρίς γλουτένη.

Πώς θα καταλάβω από ποια πάθηση πάσχω;

Αν μετά την κατανάλωση γλουτένης (τροφές που περιέχουν σιτάρι, σίκαλη, βρώμη, κριθάρι) βιώνετε συμπτώματα που περιλαμβάνουν διάρροια, κοιλιακό πρήξιμο ή πονοκέφαλο, συμβουλευτείτε έναν ειδικό υγείας, ο οποίος θα πραγματοποιήσει εξετάσεις σχετικά με τη δυσανεξία στη γλουτένη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μη κοιλιοκακική ευαισθησία στη γλουτένη, είναι ένας τύπος δυσανεξίας στη γλουτένη, ενώ αντίθετα η κοιλιοκάκη και η αλλεργία στο σιτάρι είναι άλλες παθήσεις που σχετίζονται με τη γλουτένη, αλλά διαφέρουν από την NCGS.

Η διάγνωση της NCGS δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με διαγνωστικές δοκιμασίες, γι’ αυτό και πραγματοποιείται μετά τον αποκλεισμό της κοιλιοκάκης και της αλλεργίας στο σιτάρι. Ωστόσο, μετά από κάθε διάγνωση συνιστάται η αφαίρεση της γλουτένης από τη διατροφή.