Διαταραχές του κύκλου της ουρίας: Τι είναι και πώς επηρεάζουν την υγεία;

Οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας είναι μια ομάδα σπάνιων γενετικών διαταραχών, τα συμπτώματα των οποίων είναι αρκετά σοβαρά, καθώς επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και άλλων οργάνων. Συνήθως, τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται από τις πρώτες ημέρες της ζωής ενός ανθρώπου, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που η εμφάνισή τους μπορεί να αργήσει έως την παιδική ή ενήλικη ζωή.

Η σοβαρότητα των διαταραχών του κύκλου της ουρίας εξαρτάται εν μέρει από τη γενετική μετάλλαξη που τις έχει προκαλέσει και συχνά είναι αρκετά μεγάλη, οδηγώντας έως και τη νοητική αναπηρία.

Τι είναι ο κύκλος της ουρίας;

Ο κύκλος της ουρίας είναι ο κύριος μηχανισμός φιλτραρίσματος για την απομάκρυνση των τοξικών υποπροϊόντων από το σώμα, που προκύπτουν από τη διάσπαση της περίσσειας πρωτεΐνης που καταναλώνεται.

Η πρωτεΐνη που προσλαμβάνει κάποιος από τη διατροφή του, διασπάται στο σώμα σε αμινοξέα, τα οποία βοηθούν στη μεταφορά των θρεπτικών συστατικών στο σώμα, το χτίσιμο των μυών και τη διατήρηση της σωστής λειτουργίας των οργάνων. Από τη διάσπαση αυτή των πρωτεϊνών παράγεται μια άχρηστη και τοξική ουσία, που ονομάζεται αμμωνία. Για να μπορέσει η αμμωνία να αποβληθεί από το σώμα, μετατρέπεται πρώτα μέσω του κύκλου της ουρίας σε μια λιγότερο τοξική ουσία που ονομάζεται ουρία.

Η ουρία παράγεται στο ήπαρ με τη βοήθεια ενζύμων που καταλύουν διάφορες αντιδράσεις για την μετατροπή της αμμωνίας σε ουρία. Αφού παραχθεί η ουρία, απελευθερώνεται στην κυκλοφορία του αίματος και φτάνει στους νεφρούς, απ’ όπου τελικά αποβάλλεται από το σώμα μέσω των ούρων.

Μέσω του κύκλου της ουρίας παράγονται επίσης τρία αμινοξέα: η αργινίνη, η ορνιθίνη και η κιτρουλίνη.

Τι είναι οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας;

Οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας ανήκουν στην κατηγορία των κληρονομικών μεταβολικών διαταραχών και προκύπτουν λόγω κάποιου ελαττώματος σε ένα από τα ένζυμα ή τις ειδικές πρωτεΐνες που εμπλέκονται στην απομάκρυνση της αμμωνίας από την κυκλοφορία του αίματος και μετατροπή της σε ουρία για αποβολή μέσω των ούρων.

Ως αποτέλεσμα, οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας οδηγούν σε συσσώρευση αμμωνίας στο σώμα (υπεραμμωνιαιμία), η οποία είναι εξαιρετικά τοξική, ειδικά για το κεντρικό νευρικό σύστημα. Πιστεύεται πως οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας επηρεάζουν περίπου 1 στα 35.000 βρέφη και τα συμπτώματά τους μπορεί να γίνουν πολύ σοβαρά εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα η υπεραμμωνιαιμία.

Ποια είναι τα είδη των διαταραχών του κύκλου της ουρίας;

Υπάρχουν οκτώ διαφορετικά είδη διαταραχών του κύκλου της ουρίας, καθένα από τα οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα της έλλειψης ή δυσλειτουργίας ενός ενζύμου ή ειδικής πρωτεΐνης που συμμετέχει στον κύκλο της ουρίας. Αυτά τα ένζυμα και πρωτεΐνες είναι τα εξής:

1. Καρβαμοϋλοφωσφορική συνθετάση 1 (CPS1)
2. Τρανσλοκάση της ορνιθίνης (ORNT1)
3. Αργινάση (ARG)
4. Κιτρίνη (η ανεπάρκεια της προκαλεί κιτρουλιναιμία τύπου 2)
5. Αργινινοηλεκτρική λυάση (ASL)
6. Αργινινοηλεκτρική συνθάση 1 (ASS1) [η ανεπάρκειά της προκαλεί κιτρουλιναιμία τύπου 1]
7. Ορνιθίνη της τρανσκαρβαμυλάσης (OTC)
8. N-ακετυλογλουταμινική συνθετάση (NAGS)

Η ανεπάρκεια της ορνιθίνης τρανσκαρβαμυλάσης (OTC) είναι το πιο κοινό είδος διαταραχής του κύκλου της ουρίας.

Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων ενός ανθρώπου με διαταραχή του κύκλου της ουρίας εξαρτάται από το εάν υπάρχει πλήρης έλλειψη ενός από των παραπάνω ένζυμων και πρωτεϊνών (μηδενική λειτουργικότητα) ή εάν υπάρχει απλώς ανεπάρκεια κάποιου (χαμηλότερη αποτελεσματικότητα).

Ποια είναι τα συμπτώματα των διαταραχών του κύκλου της ουρίας;

Τα συμπτώματα μιας διαταραχής του κύκλου της ουρίας αφορούν κυρίως τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα. Η σοβαρότητά τους εξαρτάται από τη σοβαρότητα του ελαττώματος και το συγκεκριμένο ένζυμο ή πρωτεΐνη που εμπλέκεται.

Τα πιο σοβαρά συμπτώματα παρουσιάζονται στις διαταραχές του κύκλου της ουρίας οι οποίες αφορούν ελαττώματα στην καρβαμοϋλοφωσφορική συνθετάση 1, στην ορνιθίνη της τρανσκαρβαμυλάσης, στην αργινινοηλεκτρική συνθάση 1, στην αργινινοηλεκτρική λυάση και στην N-ακετυλογλουταμινική συνθετάση.

Σε σοβαρές περιπτώσεις διαταραχών του κύκλου της ουρίας, τα συμπτώματα εμφανίζονται για πρώτη φορά κατά τη βρεφική ηλικία, και περιλαμβάνουν τα εξής:

• Εγκεφαλικό οίδημα
• Έμετο
• Υπνηλία
• Υποθερμία
• Αργή ή πολλή γρήγορη αναπνοή
• Σύγχυση
• Αδυναμία κατανάλωσης φαγητού
• Επιληπτικές κρίσεις
• Ανεπάρκεια οργάνων
• Κώμα

Άτομα που δεν έχουν σοβαρά γενετικά ελαττώματα που επηρεάζουν τον κύκλο της ουρίας, καθυστερούν συνήθως να εμφανίσουν συμπτώματα και αυτά δεν είναι τόσο σοβαρά. Μερικά από τα πιο ήπια συμπτώματα των διαταραχών του κύκλου της ουρίας είναι τα εξής:

• Πονοκέφαλος
• Προβλήματα ύπνου
• Ηπατικά προβλήματα
• Τρέμουλο
• Ψευδαισθήσεις
• Νοητικά προβλήματα
• Ψυχιατρικά προβλήματα

Τα συμπτώματα μιας διαταραχής του κύκλου της ουρίας μπορεί επίσης να επιδεινωθούν από τα αυξημένα επίπεδα στρες στο σώμα, που προκαλούν αύξηση των επιπέδων της αμμωνίας. Για παράδειγμα το στρες που προκαλείται στο σώμα λόγω κάποιας ασθένειας, χειρουργικής επέμβασης, υπερβολικής σωματικής άσκησης, τοκετού ή μακροχρόνιας νηστείας μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα άτομα με διαταραχές του κύκλου της ουρίας.

Πώς θεραπεύονται οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας;

Δεδομένου του ότι οι διαταραχές του κύκλου της ουρίας είναι γενετικές παθήσεις, η διάγνωσή τους γίνεται μέσου γενετικού ελέγχου. Η έγκαιρη διάγνωση, όταν υπάρχουν ήδη συμπτώματα, είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς η έκθεση σε αυξημένα επίπεδα αμμωνίας σε μεγάλο χρονικό διάστημα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σοβαρότερης εγκεφαλικής βλάβης στα βρέφη.

Αφού διαγνωστεί κάποιος με μια διαταραχή του κύκλου της ουρίας, η θεραπεία που θα ακολουθήσει εστιάζει στη μείωση των επιπέδων της αμμωνίας στο αίμα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους, όπως:

• Υιοθέτηση μιας διατροφής με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη
• Αιμοκάθαρση για τη γρήγορη μείωση της ποσότητας αμμωνίας στο αίμα
• Λήψη φαρμάκων που βοηθούν στην απομάκρυνση της περίσσειας αμμωνίας από το σώμα (πχ. βενζοϊκό νάτριο και φαινυλοξικό νάτριο)
• Λήψη συμπληρωμάτων ορισμένων αμινοξέων (κιτρουλίνη ή αργινίνη) για να μπορέσει να βοηθηθεί το σώμα στην ολοκλήρωση του κύκλου του ουρίας
• Μεταμόσχευση ήπατος (σε σοβαρές περιπτώσεις)

Τι ρόλο παίζει η διατροφή στην αντιμετώπιση των διαταραχών του κύκλου της ουρίας;

Η πρωτεΐνη που καταναλώνει ένας άνθρωπος διασπάται στο σώμα σε αμινοξέα, τα οποία μετατρέπονται στη συνέχεια σε αμμωνία. Στους υγιείς ανθρώπους, η αμμωνία αποβάλλεται φυσικά από το σώμα μέσω των ούρων, αφού πρώτα μετατραπεί σε ουρία. Όταν κάποιος όμως έχει μια διαταραχή του κύκλου της ουρίας, το σώμα του δεν μπορεί να αποβάλλει την αμμωνία, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται συσσώρευσή της, που έχει αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία.

Επομένως, η υιοθέτηση μιας διατροφής με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη μπορεί να βοηθήσει κάποιον με μια διαταραχή του κύκλου της ουρίας στην καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων, καθώς μειώνει τον κίνδυνο συσσώρευσης μεγάλων ποσοτήτων αμμωνίας στο αίμα.

Ωστόσο, ο περιορισμός της κατανάλωσης πρωτεΐνης πρέπει να γίνεται πάντα υπό την καθοδήγηση ενός ειδικού διατροφολόγου, καθώς η πλήρης αφαίρεσή της από τη διατροφή ενός ανθρώπου μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, όπως η περιορισμένη ανάπτυξη.