Εθισμός στο φαγητό: Μύθος ή πραγματικότητα;

Ο όρος “εθισμός στο φαγητό” , αν και αμφισβητούμενος, χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταναγκαστικές διατροφικές συνήθειες που θυμίζουν συμπεριφορές εθισμού σε άλλες ουσίες, καθώς οι άνθρωποι που είναι εθισμένοι στο φαγητό βιώνουν την “αναζήτηση” φαγητού και παρουσιάζουν κοινά συμπτώματα με ανθρώπους που παρουσιάζουν διαταραχή χρήσης ουσιών, όπως εθισμό ή κατάχρηση. Έρευνες δείχνουν ότι οι τροφές πλούσιες σε λίπη και σάκχαρα είναι πιο εύκολο να προκαλέσουν εθισμό.

Ο όρος “εθισμός στο φαγητό” δεν είναι αναγνωρισμένος και δεν συγκαταλέγεται ως διαταραχή. Ωστόσο, ο εθισμός στο φαγητό συνδέεται με ορισμένες συμπεριφορές που φαίνονται να ακολουθούν ένα μοτίβο, όπως έχουν διαπιστώσει ειδικοί. Οι συμπεριφορές αυτές περιλαμβάνουν την υπερκατανάλωση φαγητού ακόμα και απουσία πείνας, την τάση για κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε λιπαρά και ζάχαρη, τη δυσκολία στον έλεγχο της ποσότητας της προσλαμβανόμενης τροφής και την εμφάνιση διαταραχών στις διατροφικές συνήθειες.

Τι γνωρίζουμε για τον εθισμό στο φαγητό;

Είναι γνωστό ότι το φαγητό, εύγευστο ή μη, προκαλεί διέγερση και νευρωνική δραστηριότητα στις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου (κυρίως στον ιππόκαμπο) με πολλές παράνομες και εξαρτησιογόνες ουσίες. Για παράδειγμα, τόσο το φαγητό όσο και οι εξαρτησιογόνες ουσίες προκαλούν στην απελευθέρωση ορμονών όπως η ντοπαμίνη και ενδογενή οπιοειδή, ουσίες που εμπλέκονται στο σύστημα επιβράβευσης του εγκεφάλου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τα κίνητρα, τη θέληση και την λαχτάρα που βιώνουμε. Με άλλα λόγια, εν μέρει για τον εθισμό στο φαγητό ευθύνεται η προσδοκία της τροφής και όχι η τροφή καθαυτή, ακριβώς όπως συμβαίνει με τη χρήση ουσιών. Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να εξηγηθεί με το φαινόμενο του κινήτρου-ευαισθητοποίησης, κατά το οποίο ένα άτομο μπορεί να επιθυμεί κάτι ακόμα και αν δεν του αρέσει, εφόσον αυτό που επιθυμεί διεγείρει τα κέντρα ευχαρίστησης στον εγκέφαλό του. Για παράδειγμα, ο λόγος που ίσως επιθυμείτε ένα ζαχαρούχο ρόφημα είναι ότι σας ευχαριστεί περισσότερο η παραγωγή ντοπαμίνης από τον εγκέφαλο, παρά η γλυκιά γεύση του.

Γιατί ο εθισμός στο φαγητό αμφισβητείται σαν όρος;

Αν και λαμβάνουν χώρα πλήθος ερευνών γύρω από το φαγητό και τον εθισμό που δυνητικά προκαλεί, ο λόγος που ο εθισμός στο φαγητό δεν έχει αναγνωριστεί ακόμα επίσημα οφείλεται στα ασαφή στοιχεία που υπάρχουν προς το παρόν και τα ποικίλα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Για παράδειγμα, ένα κοινό ερώτημα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα είναι το ότι αφού το φαγητό διεγείρει τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου με πολλές ναρκωτικές ουσίες, θα έπρεπε να θεωρείται το ίδιο επικίνδυνο με αυτές; Προφανώς, το φαγητό και οι εξαρτησιογόνες ουσίες δεν έχουν την ίδια βαρύτητα, αφού αφενός δεν έχουν τις ίδιες ψυχοδραστικές και φαρμακολογικές επιδράσεις στον οργανισμό και αφετέρου οι τροφές καταναλώνονται πιο συστηματικά και σε ποικίλους συνδυασμούς, γεγονός που δυσκολεύει την οριοθέτηση της χρήσης από την κατάχρηση. Όμως, εκτός από την κατάχρηση ορισμένων τροφίμων ή γευμάτων, οι επιστήμονες δεν έχουν κατασταλάξει ακόμα στο ποια ουσίες ή ποιος συνδυασμός ουσιών του φαγητού οδηγούν στον εθισμό.  Από πειράματα σε ποντίκια είναι γνωστό ότι οι τροφές πλούσιες σε λίπη και σάκχαρα, καθώς και τα επεξεργασμένα τρόφιμα, προκαλούν συμπεριφορές που θυμίζουν εθισμό. Οποιαδήποτε θεωρία ως τώρα παραμένει αναπόδεικτη, συνεπώς απαιτείται αρκετή έρευνα στον τομέα αυτό προκειμένου να διεξαχθεί με ασφάλεια κάποιο συμπέρασμα.  Επίσης, ο εθισμός στο φαγητό έχει κατηγορηθεί ως μία από τις αιτίες της παχυσαρκίας και της υπερτροφικής διαταραχής (binge eating), ενώ η παχυσαρκία ή τα επιπλέον κιλά θεωρούνται διαγνωστικά κριτήρια του εθισμού στο φαγητό. Ωστόσο, μια σχετική έρευνα απέδειξε ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ατόμων που πάσχουν από υπερτροφική διαταραχή δεν είναι παχύσαρκα και ότι τα περισσότερα παχύσαρκα άτομα δεν βιώνουν συμπτώματα εθισμού στο φαγητό. Το γεγονός αυτό ήταν αρκετό ώστε να θέσει υπό αμφισβήτηση την ύπαρξη του εθισμού στο φαγητό, ειδικά εφόσον είναι γνωστό ότι η ευχάριστη γεύση δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξή του. Παράλληλα, μια άλλη θεωρία υποστηρίζει πως ο εθισμός στο φαγητό ενδεχομένως οφείλεται στις εναλλασσόμενες δίαιτες που ακολουθεί κανείς, οι οποίες λόγω της διαρκούς στέρησης φαγητού δημιουργούν λιγούρες και δυνητικά οδηγούν στον εθισμό.

Ο εθισμός στο φαγητό συνεχίζει να είναι ένα θέμα που προκαλεί αντικρουόμενες απόψεις από τους ειδικούς, αφού διαφορετικές μελέτες επιφέρουν διαφορετικά αποτελέσματα. Σίγουρα απαιτείται πλήθος ερευνών ώστε να προσδιοριστεί με σαφήνεια ο εθισμός στο φαγητό, να δημιουργηθούν αξιόπιστα διαγνωστικά κριτήρια και να διαχωριστεί ως όρος από άλλες διατροφικές διαταραχές. Παρόλα αυτά, αν αισθάνεστε εθισμένος στο φαγητό ή σε ένα συγκεκριμένο είδος φαγητού, θα ήταν χρήσιμο να αναζητήσετε ψυχολογική βοήθεια και να κάνετε κάποιες αλλαγές στη διατροφή και τον γενικότερο τρόπο ζωής σας, προκειμένου να υπερβείτε τον εθισμό.