Μικροβίωμα: Οι πρώτες καθοριστικές 1000 μέρες για έναν υγιή ενήλικα

Στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια μετατροπή στους τύπους των ασθενειών με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι. Οι εκστρατείες δημόσιας υγείας, γύρω από τον εμβολιασμό και την ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών, έχουν εξαλείψει σε μεγάλο βαθμό πολλές μολυσματικές ασθένειες. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι ασθένειες μετατρέπονται πλέον σε φλεγμονώδεις καταστάσεις, έχει παρατηρηθεί μια εντυπωσιακή αύξηση στις αλλεργίες και στις αυτοάνοσες ασθένειες, όπως ο διαβήτης, η παχυσαρκία, η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, η κοιλιοκάκη και η σκλήρυνση κατά πλάκας. Εκείνο που συμβάλλει καθοριστικά στην μετατροπή αυτή, είναι το μικροβίωμα, δηλαδή οι ποικίλες και πολλές αποικίες βακτηρίων που ζουν στο ανθρώπινο έντερο.

Τι είναι το μικροβίωμα και πώς επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία;

Η αποικιοποίηση του μικροβιώματος στο έντερο, πραγματοποιείται τα πρώτα δύο χρόνια ζωής του ανθρώπου. Πριν ακόμη γεννηθούμε ένα ποσοστό βακτηρίων περνάει στον οργανισμό μας, καθώς τα ούρα (από το έντερο) της μητέρας, διέρχονται από τον πλακούντα στο αμνιακό υγρό. Ο μεγάλος αποικισμός αρχίζει με την γέννηση, είτε αυτή είναι φυσική, είτε καισαρική. Κάθε τρόπος τοκετού, δημιουργεί ένα διαφορετικό μοτίβο αποικισμού.

Η αποικιοποίηση επηρεάζεται περαιτέρω από τη διατροφή (μητρικό γάλα) και από τον απογαλακτισμό του παιδιού σε στερεά τρόφιμα. Σημειώνεται ότι εάν η μητέρα αρρωστήσει κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και χρησιμοποιήσει αντιβιοτικά,  τότε ενδέχεται το μικροβίωμα του εμβρύου να επηρεαστεί.  Η πλήρης αποικιοποίηση ολοκληρώνεται σε δύο χρόνια από την ημέρα της γέννησης, όπου κάθε άτομο αναπτύσσει δισεκατομμύρια οργανισμούς στο σώμα του, οι οποίοι κατοικούν κυρίως στο παχύ έντερο. Τονίζεται ότι η φύση των αποικιών των βακτηριδίων στο σώμα κάθε ανθρώπου, διαφέρει ανάλογα με τη γεωγραφική θέση στην οποία ζει.

Γιατί οι πρώτες 1.000 ημέρες ζωής είναι τόσο σημαντικές;

Οι γιατροί υπογραμμίζουν ότι η κατάλληλη αρχική αποικιοποίηση βακτηρίων του γαστρεντερικού σωλήνα και η σωστή διατροφή, από τη σύλληψη έως το δεύτερο έτος της ζωής του ανθρώπου (δηλαδή οι πρώτες 1.000 ημέρες), επηρεάζουν καθοριστικά την υγεία του κατά τη βρεφική και παιδική του ηλικία, αλλά και την ενήλικη ζωή του.

Πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο Nature Medicine, υπογραμμίζει τη σημασία του μεγάλου αριθμού βακτηρίων (δισεκατομμύρια μικροοργανισμών) στην εντερική οδό. Τα βακτήρια αυτά, βοηθούν το σώμα να αναπτύξει προστατευτικές λειτουργίες. Στην ουσία, το μικροβίωμα λειτουργεί σαν ένα πρόσθετο όργανο του σώματος, το οποίο δημιουργεί προστατευτικές και αντιβακτηριακές ουσίες.

Κατά τη διάρκεια των πρώτων 1.000 ημερών, το αναπτυσσόμενο έμβρυο αρχικά και νεογέννητο αργότερα, περνά από σημαντικές αναπτυξιακές αλλαγές στα όργανα του σώματος του, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τον γαστρεντερικό σωλήνα. Τα αποικιακά βακτηρίδια αλληλεπιδρούν με τις αναπτυσσόμενες λειτουργίες του σώματος με τρόπους που έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο πώς το βρέφος, το παιδί και ο ενήλικας αργότερα, ανταποκρίνεται στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, όπως η διατροφή, τα κατοικίδια ζώα και τα αντισώματα.

Τα μικρόβια και η διαδικασία της ανοσολογικής ανοχής

Το νεογέννητο καλείται να αποικίσει το έντερο του, όσο γίνεται πιο κατάλληλα, ώστε το σώμα του να μπορεί να αντιδρά κατάλληλα σε επιβλαβείς ερεθισμούς.

Η ανοσολογική ανοχή, η διαδικασία διάκρισης ανάμεσα σε επιβλαβή και αβλαβή ερεθίσματα, είναι το μέσο για να πραγματοποιηθεί σωστά η αποικιοποίηση του εντέρου. Για παράδειγμα, η ανοσολογική ανοχή βοηθά στη διάκριση ανάμεσα σε ένα βλαβερό μολυσματικό μικρόβιο, όπως το Ε. Coli και σε ένα αβλαβές μικρόβιο που προέρχονται από τροφές όπως το γάλα και τα λαχανικά, εκτός και αν υπάρχει κάποια αυτοάνοση ασθένεια.

Ωστόσο, στην περίπτωση που το έντερο απεικονιστεί ακατάλληλα, ακόμη και τα ακίνδυνα ερεθίσματα, όπως τα αντιβιοτικά ή τα συστατικά διαφόρων τροφίμων, προκαλούν συνήθως φλεγμονή που είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε καταστάσεις όπως η αλλεργία και η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου.

Τι πρέπει να προσέξουν οι νέοι γονείς;

Η μέλλουσα μητέρα, κατά τη σύλληψη, πρέπει να είναι υγιής και στην ιδανική περίπτωση κατά την κύηση να μην πάρει πολλά κιλά. Πρέπει να συνεχίσει να ασκείται και να προσέχει ώστε να μην προσβληθεί από ασθένειες που απαιτούν αντιβιοτικά. Όλα αυτά θα έχουν ως αποτέλεσμα τον ισορροπημένο εντερικό αποικισμό του βρέφους.

Στην περίπτωση που το βρέφος γεννηθεί με φυσικό τοκετό, τότε ένας μεγάλος αποικισμός βακτηριδίων προέρχεται από την κατάποση των εντερικών και κολπικών υγρών της μητέρας. Μετά τη γέννηση, το βρέφος αποικίζει γρήγορα το έντερο του, εξαιτίας της επίδρασης που έχει το μητρικό γάλα, το οποίο περιέχει βακτήρια από το έντερο της μητέρας και θρεπτικά συστατικά που ευνοούν τον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων, τα οποία προάγουν την υγεία (προβιοτικά). Επίσης, στην ιδανική περίπτωση, το βρέφος δεν πρέπει να προσβληθεί από λοιμώξεις που απαιτούν αντιβιοτικά, τα οποία παρεμβαίνουν στην φυσική βακτηριακή διαδικασία του αποικισμού.