Η εφέδρα (Ephedra sinica) ή Ma huang, προερχόμενη από την αποξηραμένη ρίζα του ομώνυμου φυτού, χρησιμοποιείται ως φαρμακευτικό βότανο παραδοσιακά εδώ και πολλά χρόνια στην Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Συνήθως καταναλώνεται σε μικρές δόσεις σε συνδυασμό με άλλα βότανα ως διουρητικό και για τη θεραπεία του άσθματος, της βρογχίτιδας και του βήχα. Η εφεδρίνη και ψευδοεφεδρίνη, τα κύρια συστατικά της, έχουν έμμεση και άμεση επίδραση στη διέγερση του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ).

In vitro και in vivo μελέτες με ακατέργαστα εκχυλίσματα εφέδρας έδειξαν αντιφλεγμονώδη, αντικαρκινική, αντιμικροβιακή, αντιοξειδωτική, ηπατοπροστατευτική, αντιική, διουρητική και δράση κατά της παχυσαρκίας.

Παρόλα αυτά έχουν αναφερθεί αρκετά περιστατικά καρδιακής προσβολής, εγκεφαλικών επεισοδίων, επιληπτικών κρίσεων, ψύχωσης, ακόμη και θανάτου από τη μη σωστή χρήση ή υπερδοσολογία της εφέδρας και ο Αμερικάνικος Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) έχει απαγορεύσει την πώληση συμπληρωμάτων διατροφής της λόγω κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία.

Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να δράσει ευεργετικά η εφέδρα;

• Άσθμα, βρογχίτιδα και βήχας

Το άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος των αεραγωγών, που χαρακτηρίζεται από συμπτώματα, όπως η αναστρέψιμη βρογχική απόφραξη, ο βήχας, η δύσπνοια, κλπ. Τα κύρια συστατικά της εφέδρας, η εφεδρίνη και η ψευδοεφεδρίνη, φαίνεται πως μπορούν να μειώσουν τα επεισόδια βήχα και άσθματος, μειώνοντας τη φλεγμονή στους αεραγωγούς. Ωστόσο, επειδή οι ενώσεις αυτές πυροδοτούν παρενέργειες στο καρδιαγγειακό σύστημα, δεν χρησιμοποιούνται πλέον για θεραπευτικούς σκοπούς.

• Σακχαρώδης διαβήτης

Η εφεδρίνη και διάφορα παράγωγά της φαίνεται πως μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, μέσω αύξησης της έκκρισης ινσουλίνης.

• Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία αποτελεί μια από τις σοβαρότερες αιτίες ανάπτυξης διαφόρων προβλημάτων υγείας και αφορά μεγάλο ποσοστό ανθρώπων στις μέρες μας. Τα αλκαλοειδή που περιέχει η εφέδρα έχουν την ικανότητα να διεγείρουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, το οποίο βοηθά στη μείωση της όρεξης και επηρεάζει τη δράση του θυρεοειδούς αδένα, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζει το μεταβολισμό. Έτσι η εφέδρα στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν ευρύτατα σε προϊόντα απώλειας βάρους και βελτίωσης της αθλητικής επίδοσης, αλλά πλέον έχει απαγορευτεί η χρήση της λόγω επικίνδυνων παρενεργειών.

• Καρκίνος

Αναφορές υπάρχουν για αποτελεσματική χρήση της εφέδρας στην επιβράδυνση της ανάπτυξης διαφόρων ειδών καρκίνου, όπως ο καρκίνος του μαστού και το μελάνωμα. Ωστόσο, απαιτείται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιωθεί αυτή η πιθανή αντικαρκινική δράση αλλά και η ασφάλειά της.

• Λοιμώξεις από βακτήρια και ιούς

Ενώσεις από διάφορα είδη εφέδρας φαίνεται πως αποτελούν αξιόλογους αναστολείς της in vitro ανάπτυξης ιών, όπως ο HIV-1, ενώ εκχυλίσματα εφέδρας φαίνεται να δρουν αποτελεσματικά και ενάντια σε αρκετά βακτήρια.

• Ως διουρητικό

Η διουρητική δράση της εφέδρας οφείλεται στα αλκαλοειδή που αυτή περιέχει και ο μηχανισμός δράσης πιθανότατα έχει να κάνει με τη διέγερση του λείου μυός της ουροδόχου κύστης, την επέκταση του νεφρικού αιμοφόρου αγγείου με αποτέλεσμα αυξημένη ροή αίματος στους νεφρούς ή την αναστολή επαναρρόφησης ιόντων νατρίου και αύξηση απέκκρισης χλωρίου και ιόντων νατρίου στα νεφρικά σωληνάρια.

• Φλεγμονή

Η αντιφλεγμονώδης δράση της εφέδρας οφείλεται στα αλκαλοειδή που αυτή περιέχει και πιθανότατα σχετίζεται με την παρεμπόδιση της βιοσύνθεσης της προσταγλαδίνης Ε2. Μελέτη σε αρουραίους έδειξε μάλιστα αποτελεσματική μείωση της φλεγμονής, μέσω της παρεμπόδισης απελευθέρωσης φλεγμονωδών παραγόντων και κυτοκινών, η οποία συνέβαλε στη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

Είναι ασφαλής η χρήση της εφέδρας;

Το 2004 ο FDA προχώρησε σε απαγόρευση της κυκλοφορίας συμπληρωμάτων διατροφής που περιλάμβαναν εφέδρα λόγω των σοβαρών κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία που υπήρχαν από τη χρήση τους. Συγκεκριμένα, τα συμπληρώματα, που περιείχαν μεγάλες ποσότητες αλκαλοειδών, σχετίστηκαν με περιπτώσεις καρδιακής προσβολής, επιληπτικών κρίσεων, εγκεφαλικού επεισοδίου και αιφνίδιου θανάτου.

Άτομα με ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, άτομα που λαμβάνουν μεγάλες δόσεις ή όσοι τη χρησιμοποιούν σε συνδυασμό με άλλες διεγερτικές ουσίες, όπως η καφεΐνη διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Ωστόσο, σοβαρές παρενέργειες έχουν παρατηρηθεί και σε άτομα που έκαναν συνετή χρήση και δεν είχαν προβλήματα υγείας.

Άλλες ανεπιθύμητες παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν είναι το άγχος, η ζάλη, η ξηροστομία, ο πονοκέφαλος, η ναυτία, η αϋπνία, κλπ.

Η χρήση της εφέδρας δεν θεωρείται ασφαλής επίσης κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης και του θηλασμού λόγω των σοβαρών παρενεργειών που εμφανίζει.

Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται χρήση της εφέδρας χωρίς τη συμβουλή κάποιου ειδικού.