Μονοκλωνικά αντισώματα: Τι είναι και πού χρησιμοποιούνται;

Τι είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα;

Τα αντισώματα, ή αλλιώς ανοσοσφαιρίνες, είναι μεγάλα μόρια πρωτεΐνης τα οποία αποτελούνται από δύο ελαφριές και δύο βαριές αλυσίδες που συγκρατούνται μεταξύ τους με δισουλφιδικούς δεσμούς, δημιουργώντας ένα σχήμα Υ.

Τα αντισώματα παράγονται από εξειδικευμένα λευκά αιμοσφαίρια και χρησιμοποιούνται από το ανοσοποιητικό σύστημα για την καταπολέμηση παθογόνων εισβολέων. Κάθε αντίσωμα αναγνωρίζει μια συγκεκριμένη περιοχή του παθογόνου που ονομάζεται αντιγόνο και συνδέεται με αυτό σε μια αλληλουχία γνωστή ως επίτοπος.

Τα αντισώματα μπορούν να διαχωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα πολυκλωνικά και τα μονολωνικά αντισώματα.

Τα πολυκλωνικά αντισώματα παράγονται φυσικά από διαφορετικές σειρές ανοσοκυττάρων και παρουσιάζουν συγγένεια για το ίδιο αντιγόνο, αλλά διαφορετικούς επίτοπους. Αντιθέτως, τα μονοκλωνικά αντισώματα παράγονται εργαστηριακά από πανομοιότυπα ανοσοκύτταρα, που είναι κλώνοι του ίδιου κυττάρου, και συνδέονται με τον ίδιο επίτοπο του αντιγόνου.

Τα μολοκλωνικά αντισώματα έχουν πολλές εφαρμογές στην ιατρική λόγω της υψηλής ικανότητάς τους να ανιχνεύουν συγκεκριμένες ουσίες. Αυτή η ικανότητα έχει καταστήσει χρήσιμα τα μονοκλωνικά αντισώματα σε κλινικό επίπεδο τόσο για τη διάγνωση όσο και για τη θεραπεία αρκετών ασθενειών.

Πώς παράγονται τα μονοκλωνικά αντισώματα;

Τα μονοκλωνικά αντισώματα παράγονται από παρόμοια ανοσοκύτταρα που προκύπτουν από την κλωνοποίηση ενός μοναδικού λευκού αιμοσφαιρίου και σκοπός τους είναι να μιμούνται τη δράση των φυσικών (πολυκλωνικών) αντισωμάτων.

Η παραγωγή τους γίνεται σε εργαστηριακό περιβάλλον με διάφορους τρόπους. Η πιο κοινή μέθοδος παραγωγής τους περιλαμβάνει την έκθεση ενός ποντικιού σε ένα αντιγόνο και τη συλλογή των Β κυττάρων που παράγονται σε αυτό ως απόκριση στον παθογόνο παράγοντα. Στη συνέχεια, αυτά τα Β κύτταρα κλωνοποιούνται για να μπορέσουν να παραχθούν πολλά αντισώματα που στοχεύουν το συγκεκριμένο παθογόνο παράγοντα.

Πριν χρησιμοποιηθούν τα μονοκλωνικά αντισώματα που παράγονται σε ζώα, επεξεργάζονται κατάλληλα ώστε να μην αναγνωριστούν ως ξένα από τον ανθρώπινο οργανισμό και υπάρξει αντίδραση.

Πώς χρησιμοποιούνται τα μονοκλωνικά αντισώματα για διαγνωστικούς σκοπούς;

Τα μονοκλωνικά αντισώματα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στον τομέα της διάγνωσης διαφόρων ασθενειών. Η χρήση τους αυτή βασίζεται στο γεγονός πως τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν να ανιχνεύουν ξένους παράγοντες με μεγάλη ακρίβεια. Αυτό είναι ιδιαίτερα βοηθητικό για τον εντοπισμό ασθενειών μέσω ιστολογικών εξετάσεων, εξετάσεων αίματος και ούρων.

Μια από τις πιο κοινές μεθόδους διάγνωσης που βασίζεται στον εντοπισμό συγκεκριμένων πρωτεϊνών σε δείγματα αίματος, ούρων ή ιστών μέσω της χρήσης μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι η Western blot. Με τη Western blot μπορούν να διαγνωστούν αρκετές ασθένειες, όπως:

• Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV)
• Η ηπατίτιδα Β
• Η νόσος Creutzfeldt-Jakob
• Ο έρπης των γεννητικών οργάνων
• Η σύφιλη
• Η νόσος του Lyme

Τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε μια μέθοδο που ονομάζεται ανοσοϊστοχημεία (IHC), η οποία χρησιμεύει στη διάγνωση του καρκίνου και την πρόληψη της πιθανής εξέλιξής του.

Μια από τις πρώτες χρήσεις των μονοκλωνικών αντισωμάτων, ωστόσο, δεν αφορούσε τη διάγνωση ασθενειών, αλλά τον έλεγχο της συμβατότητας των ομάδων αίματος μεταξύ του δότη και του λήπτη στην περίπτωση μεταγγίσεων αίματος ή μεταμόσχευσης ιστού.

Τέλος, τα μονοκλωνικά αντισώματα χρησιμοποιούνται ευρέως σε τεστ εγκυμοσύνης και ωορρηξίας, όπου λειτουργούν δεσμεύοντας το αντιγόνο της ανθρώπινης χοριακής γοναδοτροπίνης (hCG) και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH), αντίστοιχα.

Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται τα μονοκλωνικά αντισώματα ως μέσο θεραπείας;

Τα τελευταία χρόνια, η χρήση των μονοκλωνικών αντισωμάτων ως μέσο θεραπείας διαφόρων καταστάσεων υγείας έχει αυξηθεί σημαντικά. Μάλιστα, επί του παρόντος, τουλάχιστον 100 μονοκλωνικά αντισώματα έχουν λάβει άδεια χρήσης για θεραπευτικούς σκοπούς από τον Αμερικάνικο Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA).

Ως μέσο θεραπείας μιας ασθένειας, τα μονοκλωνικά αντισωμάτα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διαφορετικούς τρόπους,  συμπεριλαμβανομένων των εξής:

• Ραδιοανοσοθεραπεία: Ένα μονοκλωνικό αντίσωμα συνδεδεμένο με ένα ραδιενεργό ισότοπο χρησιμοποιείται για την καταστροφή συγκεκριμένων καρκινικών κυττάρων.
• Ανοσοθεραπεία με αναστολείς σημείων ελέγχου: Οι αναστολείς σημείων ελέγχου δρουν μπλοκάροντας την πρόσδεση των σημείων ελέγχου στα Τ κύτταρα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της απόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντια στα καρκινικά κύτταρα.
• Συζεύγματα αντισώματος-φαρμάκου (ADC): Τα μονοκλωνικά αντισώματα μεταφέρουν ένα ενεργό αντικαρκινικό φάρμακο κατευθείαν στο στόχο του.
• Θεραπεία με ανοσολιποσώματα: Τα ανοσολιποσώματα είναι σύμπλοκα λιποσωμάτων με μονοκλωνικά αντισώματα, τα οποία είναι ικανά να μεταφέρουν στοχευμένα θεραπευτικά νουκλεοτίδια.
• Κατευθυνόμενη από αντίσωμα ενζυμική προφαρμακευτική θεραπεία: Τα μονοκλωνικά αντισώματα μεταφέρουν μια ανενεργή μορφή ενός αντικαρκινικού φαρμάκου σε ένα συγκεκριμένο σημείο του καρκινικού όγκου, όπου αυτό μετατρέπεται σε ενεργή μορφή.

Τα διάφορα είδη θεραπειών που περιλαμβάνουν μονοκλωνικά αντισώματα έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως για τη θεραπεία ορισμένων μορφών καρκίνου, αλλά και για αυτοάνοσες ασθένειες.

Καρκίνος

Οι θεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα χρησιμοποιούνται συνήθως για μεταστατικούς καρκίνους, με σκοπό την παρεμπόδιση της περαιτέρω ανάπτυξης του καρκινικού όγκου και παράταση του προσδόκιμου ζωής του ασθενή. Τα μονοκλωνικά αντισώματα χορηγούνται ενδοφλέβια για τη θεραπεία μιας σειράς διαφορετικών μορφών καρκίνου, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου, η λευχαιμία, το μελάνωμα, το πολλαπλό μυέλωμα, ο καρκίνος του μαστού, κλπ.

Αυτοάνοσες ασθένειες

Υπάρχουν τουλάχιστον 20 διαφορετικά μονοκλωνικά αντισώματα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία αυτοάνοσων ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του λύκου, της σκλήρυνσης κατά πλάκα, της ψωρίασης και της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Αυτά τα μονοκλωνικά αντισώματα δρουν είτε ως αναστολείς των πρωτεϊνών που προκαλούν αυτοάνοση φλεγμονή είτε παρεμποδίζοντας την παραγωγή των αυτοαντισωμάτων. Συνήθως χορηγούνται μέσω ενδοφλέβιας ή υποδόριας ένεσης.

Άλλες ασθένειες

Με την πάροδο του χρόνου αναπτύσσονται μονοκλωνικά αντισώματα που στοχεύουν στη θεραπεία πολλών διαφορετικών ασθενειών πέρα από τον καρκίνο και τα αυτοάνοσα νοσήματα. Συγκεκριμένα, στις ημέρες μας, υπάρχουν πολλά μονοκλωνικά αντισώματα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ασθενειών όπως το έκζεμα, η αιμορροφιλία, το σοβαρό άσθμα και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.

Τι ανεπιθύμητες παρενέργειες μπορεί να έχουν τα μονοκλωνικά αντισώματα;

Παρόλο που τα μονκλωνικά αντισώματα είναι ένα ισχυρό εργαλείο για τη θεραπεία μιας σειράς ασθενειών, η χρήση τους μπορεί να έχει ορισμένες ανεπιθύμητες παρενέργειες, οι οποίες ποικίλουν ανάλογα με το είδος και τείνουν να είναι πιο σοβαρές όταν αυτά χορηγούνται ενδοφλέβια.

Συνήθως, οι υψηλότερες δόσεις μονοκλωνικών αντισωμάτων έχουν ως αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρότερων παρενεργειών.

Συγκεκριμένα, η χορήγηση μονοκλωνικών αντισωμάτων για τη θεραπεία του καρκίνου μπορεί έχει τις εξής παρενέργειες:

• Πυρετός
• Αδυναμία
• Πονοκέφαλος
• Διάρροια
• Ναυτία ή έμετος
• Ζάλη
• Εξανθήματα

Οι συχνότερες παρενέργειες από τη χρήση των μονοκολωνικών αντισωμάτων για αυτοάνοσες ή άλλες χρόνιες ασθένειες είναι:

• Ζάλη
• Πονοκέφαλος
• Καταρροή
• Ερεθισμός του λαιμού
• Κολπική καντιντίαση
• Λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού

Η παρατεταμένη χρήση των μονοκλωνικών αντισωμάτων για τη θεραπεία μιας ασθένειας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης λοιμώξεων, όπως η φυματίωση και η δυεισδυτική καντιντίαση.

Τέλος, τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν να προκαλέσουν σε μερικές περιπτώσεις αναφυλαξία, η οποία εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο.