Φλεγμονή: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την οξεία και την χρόνια φλεγμονή

Η φλεγμονή είναι μέρος του μηχανισμού άμυνας του σώματος και παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της επούλωσης. Ειδικότερα, όταν το σώμα εντοπίσει έναν εισβολέα, ξεκινά μια βιολογική φλεγμονώδη απόκριση, η οποία στοχεύει στην θανάτωση και απομάκρυνση του. Όταν μιλάμε για «εισβολέα» αναφερόμαστε είτε σε ένα ξένο σώμα όπως το αγκάθι, είτε σε ένα παθογόνο μικρόβιο (ιό ή βακτήριο) που μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη.

Κάποιες φορές όμως, το σώμα αντιλαμβάνεται – κατά λάθος – τα υγιή κύτταρα ή τους υγιείς ιστούς του ως επιβλαβείς εισβολείς και αντιδρά εναντίον τους. Αυτή η αντίδραση οδηγεί σε αυτοάνοσες ασθένειες, όπως ο διαβήτης τύπου 1. Επιπρόσθετα, οι ειδικοί πιστεύουν ότι η φλεγμονή μπορεί να συμβάλει σε ένα ευρύ φάσμα χρόνιων ασθενειών, όπως το μεταβολικό σύνδρομο ( διαβήτης τύπου 2, καρδιακές παθήσεις και παχυσαρκία), καθώς οι εν λόγω ασθενείς παρουσιάζουν πιο υψηλούς φλεγμονώδεις δείκτες στο σώμα τους.

Σε αυτό το άρθρο, αναφέρονται οι αίτιες της φλεγμονής, τα συμπτώματα που προκαλεί και οι τρόποι θεραπείας της.

Ποια συμπτώματα προκαλεί η φλεγμονή;

Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι φλεγμονής: η οξεία και η χρόνια και πιο κάτω θα δούμε τα συμπτώματα που προκαλεί ο κάθε τύπος ξεχωριστά.

1. Οξεία φλεγμονή

Οι τραυματισμοί και κάποιες ασθένειες προκαλούν οξεία – βραχυπρόθεσμη φλεγμονή. Τα πέντε κύρια συμπτώματα της οξείας φλεγμονής είναι:

• Πόνος: Συνεχόμενος πόνος ή πόνος όταν το άτομο αγγίζει την πληγείσα περιοχή.
• Ερυθρότητα: Το κοκκίνισμα είναι αποτέλεσμα της αύξησης του αίματος στην πληγείσα περιοχή.
• Απώλεια λειτουργίας: Δυσκολία στην κίνηση της επηρεαζόμενης άρθρωσης, δυσκολία στην αναπνοή, ανοσμία κλπ.
• Οίδημα: Το οίδημα προκαλείται από την συσσώρευση υγρού στην πληγείσα περιοχή.
• Θερμότητα: Η αυξημένη ροή αίματος στην πληγείσα περιοχή αυξάνει την θερμοκρασία της.

Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν παρατηρούνται τα προαναφερθέντα συμπτώματα, ωστόσο το άτομο νιώθει κόπωση, αδιαθεσία και έχει πυρετό. Τα συμπτώματα της οξείας φλεγμονής διαρκούν μερικές ημέρες, ενώ η υποξεία φλεγμονή διαρκεί 2-6 εβδομάδες.

2. Χρόνια Φλεγμονή

Η χρόνια φλεγμονή διαρκεί για μήνες ή και χρόνια και συνδέεται συνήθως με διάφορες ασθένειες, όπως:

• Διαβήτης
• Καρδιαγγειακή νόσος (CVD)
• Αρθρίτιδα και άλλες ασθένειες των αρθρώσεων
• Αλλεργίες
• Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)
• Ψωρίαση
• Ρευματοειδής αρθρίτιδα

Τα συμπτώματα της χρόνιας φλεγμονής εξαρτώνται από την ασθένεια που την προκαλεί. Σε κάθε πρόπτωση ωστόσο, οι ασθενείς νιώθουν πόνο και ανεξήγητη κόπωση.

Πώς διαγιγνώσκεται η φλεγμονή;

Ο γιατρός για να ελέγξει αν ένα άτομο έχει φλεγμονή, θα μετρήσει τα επίπεδα των βιοδεικτών (συγκεκριμένες ουσίες του σώματος όπως η C-αντιδρώσα πρωτεΐνη – CRP) του σώματος του. Όταν τα επίπεδα είναι πιο πάνω από το κανονικό τότε θα κάνει διάγνωση φλεγμονής και ακολούθως θα ψάξει τις αιτίες που την προκαλούν.

Ποιες είναι οι αιτίες της φλεγμονής;

1. Οξεία φλεγμονή

Η οξεία φλεγμονή μπορεί να προκύψει από:

• Έκθεση σε μια επιβλαβή ουσία, όπως η σκόνη
• Τραυματισμό
• Λοίμωξη

Όταν το σώμα ανιχνεύσει μια βλάβη ή ένα παθογόνο, τότε το ανοσοποιητικό σύστημα θα προκαλέσει μια σειρά αντιδράσεων:

• Οι ιστοί συσσωρεύουν πρωτεΐνες πλάσματος, πράγμα που προκαλεί συσσώρευσή υγρού και πρήξιμο.
• Το σώμα απελευθερώνει ουδετερόφιλα, έναν τύπο λευκών αιμοσφαιρίων ή λευκοκυττάρων, τα οποία κινούνται προς την πληγείσα περιοχή. Τα λευκοκύτταρα περιέχουν μόρια που καταπολεμούν τα παθογόνα.
• Τα μικρά αιμοφόρα αγγεία διευρύνονται, επιτρέποντας στα λευκοκύτταρα και στις πρωτεΐνες πλάσματος να φτάσουν πιο εύκολα στη θέση του τραυματισμού.

Τα συμπτώματα της οξείας φλεγμονής εμφανίζονται σε διάστημα ωρών ή ημερών ανάλογα με την αιτία, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις γρήγορα εξελίσσονται σε σοβαρά. Το πώς θα αντιμετωπιστούν και το πόσο θα διαρκέσουν εξαρτάται από την αιτία, το μέρος του σώματος που επηρεάζεται και από άλλους εξατομικευμένους παράγοντες.

Μερικές λοιμώξεις που μπορούν να οδηγήσουν σε οξεία φλεγμονή είναι:

• Οξεία βρογχίτιδα, σκωληκοειδίτιδα και άλλες ασθένειες που καταλήγουν σε «-ίτιδα»
• Πονόλαιμος από κρυολόγημα ή γρίπη
• Σωματικό τραύμα ή πληγή

2. Χρόνια φλεγμονή

Η χρόνια φλεγμονή μπορεί να προκληθεί από:

• Ευαισθησία: Η φλεγμονή προκαλείται όταν το σώμα αντιλαμβάνεται κάτι ως απειλή. Η υπερβολική ευαισθησία σε ένα εξωτερικό ερέθισμα (πχ γύρη) μπορεί να οδηγήσει σε αλλεργίες.
• Έκθεση: Η χρόνια έκθεση σε χαμηλά επίπεδα μιας χημικής ή άλλης ουσίας, μπορεί να προκαλέσει χρόνια φλεγμονή.
• Αυτοάνοσες διαταραχές: Το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται κατά λάθος σε υγιείς ιστούς προκαλώντας αυτοάνοσες διαταραχές, όπως η  ψωρίαση.
• Αυτοφλεγμονώδεις ασθένειες: Ένας γενετικός παράγοντας επηρεάζει μακροπρόθεσμα τον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, προκαλώντας φλεγμονώδεις χρόνιες ασθένειες.
• Επίμονη οξεία φλεγμονή: Υπάρχουν περιπτώσεις που ένα άτομο με οξεία φλεγμονή  αδυνατεί να αναρρώσει πλήρως και ως εκ τούτου αναπτύσσει χρόνια φλεγμονή.

Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο της χρόνιας φλεγμονής είναι:

• Προχωρημένη ηλικία
• Παχυσαρκία
• Διατροφή πλούσια σε ανθυγιεινά λίπη και πρόσθετη ζάχαρη
• Κάπνισμα
• Χαμηλά επίπεδα σεξουαλικών ορμονών
• Στρες
• Προβλήματα ύπνου

Οι μακροχρόνιες ασθένειες που συνδέονται με την χρόνια φλεγμονή είναι:

• Βρογχικό άσθμα
• Χρόνιο πεπτικό έλκος
• Φυματίωση
• Ρευματοειδής αρθρίτιδα
• Περιοδοντίτιδα
• Ελκώδης κολίτιδα και νόσος του Crohn
• Ιγμορίτιδα
• Ενεργή ηπατίτιδα

Σημειώνεται ότι η φλεγμονή παίζει σημαντικό ρόλο στην επούλωση, ωστόσο η χρόνια φλεγμονή αυξάνει τον κίνδυνο διαφόρων ασθενειών, όπως ο καρκίνος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η αθηροσκλήρωση, η περιοδοντίτιδα και ο αλλεργικός πυρετός.

Ποιες είναι οι βασικές διαφορές μεταξύ χρόνιας και οξείας φλεγμονής;

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει μερικές από τις βασικές διαφορές ανάμεσα στην οξεία και την χρόνια φλεγμονή.

Η φλεγμονή είναι επώδυνη;

Η οξεία φλεγμονή προκαλεί πόνο διαφόρων τύπων και σοβαρότητας. Ο πόνος μπορεί να είναι συνεχιζόμενος, παλλόμενος ή να μοιαζει με σουβλιά. Αυτός ο πόνος προκύπτει από την συσσώρευση υγρού στον ιστό, το οποίο δημιουργεί οίδημα και πρήξιμο στην περιοχή, σπρώχνοντας τα νεύρα.

Σημειώνεται ότι η σοβαρότητα του πόνου επηρεάζεται και από άλλες διεργασίες που παρατηρούνται στο σώμα κατά τη διάρκεια της φλεγμονής, οι οποίες επηρεάζουν τον τρόπο που συμπεριφέρονται τα νεύρα.

Πώς θεραπεύεται η φλεγμονή;

Η θεραπεία της φλεγμονής εξαρτάται από την αιτία που την προκαλεί και την σοβαρότητα της. Η θεραπεία που θα συνταγογραφήσει ο γιατρός στοχεύει (α) στην αντιμετώπιση της ασθένειας που προκαλεί την φλεγμονή (β) στην διαχείριση των συμπτωμάτων ή (γ) και στα δύο. Πιο κάτω αναφέρουμε ορισμένες από αυτές τις θεραπείες:

1. Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), δεν αντιμετωπίζουν την αιτία που προκαλεί την φλεγμονή, αλλά ανακουφίζουν συμπτώματα όπως ο πόνος, το πρήξιμο και ο πυρετός, καταπολεμώντας ένα ένζυμο που συμβάλλει στην φλεγμονή. Σημειώνεται ότι τα ΜΣΑΦ μπορούν να χρησιμοποιούνται μακροπρόθεσμα μόνο υπό την καθοδήγηση γιατρού, καθώς υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσουν δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία. Η ασπιρίνη δεν είναι κατάλληλη για παιδιά. Η ακεταμινοφαίνη ανακουφίζει τον πόνο, αλλά δεν μειώνει τη φλεγμονή.

2. Κορτικοστεροειδή

Τα κορτικοστεροειδή, όπως η κορτιζόλη, είναι ένας τύπος στεροειδούς ορμόνης, η οποία επηρεάζει διάφορους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην φλεγμονή. Τα εν λόγω φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση μιας σειράς καταστάσεων, όπως:

• Αρθρίτιδα
• Χρόνια αρθρίτιδα
• Δερματίτιδα
• Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου (IBD)
• Συστηματικός λύκος
• Ηπατίτιδα
• Βρογχικό άσθμα
• Αλλεργικές αντιδράσεις

Τα κορτικοστεροειδή διατίθενται ως χάπια, σε ενέσιμη μορφή, σε εισπνεόμενη μορφή ή ως αλοιφές. Σημειώνεται ότι η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να είναι επικίνδυνη, οπότε συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.

Η θεραπεία της χρόνιας φλεγμονής με την χρήση των εν λόγω φαρμάκων εξαρτάται από την πάθηση που προκαλεί την φλεγμονή. Μερικά φάρμακα καταστέλλουν τις ανοσολογικές αντιδράσεις του σώματος, ανακουφίζοντας τα συμπτώματα της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της ψωρίασης και άλλων παρόμοιων αυτοάνοσων αντιδράσεων. Την ίδια στιγμή όμως, υπάρχει μεγάλο ενδεχόμενο να καταστείλουν την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος καθιστώντας το λιγότερο ικανό στην καταπολέμηση των λοιμώξεων.

3. Βότανα

Υπάρχουν διάφορα φυτικά συμπληρώματα που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση της φλεγμονής, όπως:

• Harpagophytum procumbens: Το εν λόγω βότανο ευδοκιμεί στην Νότια Αφρική και σύμφωνα με έρευνα του 2011 έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
• Hyssop: Το συγκεκριμένο φυτό όταν αναμειχθεί με άλλα βότανα, όπως η γλυκόριζα, μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση ορισμένων παθήσεων των πνευμόνων, όπως η φλεγμονή των αεραγωγών. Υπογραμμίζεται ωστόσο, ότι το εκχύλισμα Hyssop έχει προκαλέσει σπασμούς σε πειραματόζωα γι΄ αυτό απαιτείται προσοχή στη χρήση του.
• Τζίντζερ: Εδώ και χρόνια το τζίντζερ χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της δυσπεψίας, της δυσκοιλιότητας, του κολικού πόνου και άλλων γαστρεντερικών προβλημάτων, καθώς και στην αντιμετώπιση του πόνου της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.
• Κουρκούμη: Η κουρκουμίνη, το κύριο συστατικό του κουρκουμά, έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και μειώνει τα συμπτώματα της αρθρίτιδας, της νόσου του Alzheimer και άλλων φλεγμονώδων καταστάσεων.
• Κάνναβη: Η κανναβιχρωμίνη έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Για να χρησιμοποιήσετε, ωστόσο, την κανναβιχρωμίνη, ελέγξτε πρώτα εάν είναι νόμιμη στην χώρα που διαμένετε.

4. Αντιφλεγμονώδη διατροφή

Ορισμένα τρόφιμα περιέχουν θρεπτικά συστατικά τα οποία μειώνουν την φλεγμονή, όπως:

• Ελαιόλαδο
• Τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες
• Ντομάτες
• Ξηροί καρποί, όπως καρύδια και αμύγδαλα
• Φυλλώδη λαχανικά, όπως σπανάκι και λάχανο
• Λιπαρά ψάρια, όπως ο σολομός και το σκουμπρί
• Φρούτα, όπως βατόμουρα και πορτοκάλια

Αντίθετα, ορισμένα τρόφιμα επιδεινώνουν την φλεγμονή, όπως:

• Τηγανητά φαγητά
• Πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα
• Ζαχαρούχα τρόφιμα και ποτά
• Κόκκινο κρέας
• Ανθυγιεινά λίπη, όπως κορεσμένα και μεταποιημένα λιπαρά

Σημειώνεται ότι η διατροφή από μόνη της δεν μπορεί να ελέγξει την φλεγμονή, ωστόσο οι υγιεινές επιλογές μπορούν να αποτρέψουν την επιδείνωση της